Coraz częściej powraca problem agresji rówieśniczej. Ostatnio media donosiły o przypadku szkoły podstawowej w Białymstoku, do której rodzice masowo nie puścili  swoich dzieci, pisząc usprawiedliwienia nieobecności z powodu zagrożenia zdrowia i życia. Wyczerpali wszelkie możliwe drogi i sposoby interwencji w stosunku do dwóch uczniów, którzy stosowali niemalże terror w klasie i w szkole. Niestety, to nieodosobniony przypadek. Tego typu wydarzenia mają miejsca w wielu placówkach.  W części placówek są skuteczne, w części mniej skuteczne  działania rady pedagogicznej i dyrektora. Są jednak i takie, gdzie w ogóle nie ma reakcji lub problem jest niezauważalny. To praktyka bardzo wygodna na krótką metę: dużo łatwiej nie widzieć ofiary i agresora niż rozpocząć żmudne, długofalowe i konsekwentne działania, które – co niestety trzeba przyznać, z różnych przyczyn, nie doprowadzają do skutecznych rozwiązań. Mamy rzeczywistość, w której agresja jest wszechobecna i spotykająca się coraz częściej ze społeczną akceptacją lub przynajmniej z obojętnością.

W związku z edukacją na odległość i innym rodzajem problemów, jakie spadły na uczniów i szkoły w okresie pandemii, zapomnieliśmy o przemocy i agresji w fizyczno-słownym  emocjonalnym wydaniu, taką z którą spotykamy się w szkolnej rzeczywistości. A problem nie przestał istnieć, wprost przeciwnie – narasta w sposób lawinowy.

Przypomnijmy, iż program wychowawczo-profilaktyczny zobowiązuje każdą placówkę edukacyjną do prowadzenia trzech poziomów profilaktyki. Zadaniem profilaktyki w szkole jest inicjowanie, uruchamianie takich działań, które wprowadzą pożądane zmiany w funkcjonowaniu uczniów.

W profilaktyce agresji i przemocy wyróżniamy trzy poziomy działań:

• profilaktykę uniwersalną adresowaną do całej szkolnej społeczności,
• profilaktykę selektywną kierowaną do grup zwiększonego ryzyka,
• profilaktykę wskazującą adresowaną do tych jednostek z grup ryzyka, które wykazują wczesne symptomy zaburzeń lub częste i utrwalone zachowania ryzykowne.

Jakie działania powinna podjąć każda placówka w ramach profilaktyki uniwersalnej?

Poniżej prezentujemy zestawienie podstawowych działań, których realizacja może pomóc w przezwyciężaniu zachowań przemocowych.

• Szkolenia dla nauczycieli z zakresu problematyki agresji i przemocy, aby skutecznie mogli rozpoznawać różne typy agresji i byli przygotowani na zespołowe przeciwdziałanie.
• Udzielanie uczniom wsparcia, uczenia umiejętności psychologicznych i społecznych
• Stały nadzór nad uczniami, np. z wykorzystaniem monitoringu wizyjnego
• Stale, aktywne dyżury personelu podczas przerw.
• Włączanie rodziców w podejmowanie decyzji dotyczących szkoły, zwłaszcza działań na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa uczniów.
• Formułowanie i głoszenie jasnych oczekiwań dotyczących zachowania oraz określenia konsekwencji w przypadku ich nieprzestrzegania.
• Opracowanie i stosowanie procedur reagowania w sytuacjach kryzysowych.
• Działania edukacyjne dla rodziców zwiększające ich kompetencje wychowawcze w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
• Prowadzenie działań integracyjnych w poszczególnych oddziałach.
• Programy rówieśnicze, jak np. pomoc koleżeńska w nauce lub mediacje rówieśnicze.

 Działania podejmowane w sytuacjach wystąpienia zachowań agresywnych muszą mieć charakter kompleksowy. Ich celem powinna być zmiana zachowań sprawców i ofiar agresji. System reagowania na przemoc i agresję powinien uwzględniać następujące założenia:

• należy reagować na każdą sytuację, w której  występuje agresja i przemoc – brak reakcji komunikuje uczniom, że mają prawo tak się zachowywać,
• doraźne sytuacje wymagają szybkiej i zdecydowanej interwencji,
• ważne jest wykazywanie troski o ucznia (dotyczy to zarówno ofiary jak i sprawcy ); nie należy potępiać ucznia, ale wskazywać na złe zachowania wyrażać brak zgody na stosowanie agresji i przemocy,
• każdą sytuację należy wnikliwie rozpatrywać,
• konieczne jest współdziałanie z innymi nauczycielami i udzielanie sobie nawzajem wsparcia.

W kolejnym tekście przypomnimy podstawowe symptomy ofiar i zachowania sprawców agresji.