Agresja to zjawisko, o którym w szkolnej przestrzeni dużo się mówi, podejmuje różnorodne działania profilaktyczne oraz interwencyjne. Innym zjawiskiem, także związanym z przemocą, bólem jest autoagresja. Nazywamy tak zarówno samookaleczenie się, jak i ciągłe kierowanie w swoim kierunku różnych oskarżeń. W przypadku tego problemu najistotniejsze jest jednak to, że osoba kieruje agresję w stosunku co do samej siebie. Co takiego się dzieje, z jakiego powodu ludzie w różnym wieku, w tym dzieci, nastolatki, dorośli sami sobie szkodzą? Czym są i z jakich przyczyn biorą się zachowania autoagresywne?  

Definicje jakie formułują różni autorzy, kierują naszą uwagę na różne aspekty zachowań autoagresywnych. Jedni wskazują na takie zachowanie, które powoduje fizyczne uszkodzenie własnego ciała, zagrożenie życia oraz wszelkie działania mające intencje wywoływania takich następstw. Według tej definicji najbardziej dramatycznym przykładem zachowań autodestruktywnych jest samobójstwo. Inni badacze proponują trochę odmienną definicję, a mianowicie, aby za autoagresywne uznać każde zachowanie polegające na intencjonalnym zadawaniu bólu i / lub ran swemu ciału, które jednak pozbawione jest intencji samobójstwa.

Z bardziej ogólnej perspektywy,  są to zachowania dobrowolne pośrednio lub bezpośrednio stanowiące zagrożenie dla zdrowia emocjonalnego, społecznego bądź fizycznego jednostki. Zachowane możemy uznać za autodestruktywne jedyne wtedy, gdy jest ono podejmowane jest w warunkach braku zewnętrznego nacisku, gdzie istnieje więcej niż jedna możliwość wyboru formy zachowania; gdy inicjowane jest z woli podmiotu, a wystąpienie szkodliwych skutków dla podmiotu zostało zaakceptowane.

Istnieją podstawy żeby sądzić, iż zachowania autoagresywne podejmowane są najczęściej w sytuacji wyczerpania się, bezskutecznego dotychczas sposobu opanowania, rozwiązania sytuacji kryzysowej za pomocą powszechnie aprobowanych sposobów zmagania się z trudnościami. Ponadto zachowania agresywne i autoagresywne skutecznie pomagają radzić sobie ze stresem, szczególnie w warunkach znacznego obciążenia emocjonalnego. Dążenie do redukcji napięcia czy przeżywanego lęku oraz nastawienie na podtrzymanie i obronę zagrożonego Ja, pozwalają na uznanie, że młodzieżowe zachowania agresywne i autoagresywne są często zachowaniami zaradczymi. Mogą także  pełnić rolę adaptacyjno-obronną w wyniku zablokowania innych możliwości rozwoju i/lub jako wynik spostrzegania konstruktywnych rozwiązań, jako zbyt trudnych czy niemożliwych.

Procesy zmagania się z trudnościami, wymaganiami otoczenia a manifestowane poprzez agresję i autoagresję przebiegają często w warunkach wysokiego poziomu napięcia, w znacznym stopniu ograniczającego lub eliminującego kontrolę zachowania –  zwłaszcza młodego człowieka, w zakresie możliwości jego racjonalnego postępowania zaradczego i jego oceny.

Głównym podawanym motywem autoagresji jest regulowanie poziomu napięcia wewnętrznego poprzez jego obniżanie – gdy napięcie jest postrzegane przez jednostkę jako zagrożenie – lub podnoszenie poziomu pobudzenia (stymulowanie). Jednostka radzi sobie z przytłaczającymi emocjami, pokonuje napięcie wewnętrzne lub zagłusza cierpienie psychiczne, zamieniając je na ból i nieprzyjemne doznania fizyczne.

 Autoagresja jest zjawiskiem, którego przyczyn do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić. Jedno jest pewne – jakiejkolwiek formy autoagresji nie można uznać za wariant normy. Autoagresja występować może jako przejaw doświadczania jakichś różnych trudności emocjonalnych – w takich sytuacjach cierpienie fizyczne miałoby niejako odwracać uwagę młodego człowieka od doświadczanych przez niego trudności psychologicznych. Kolejnymi podawanymi motywami przez badaczy są:

• radzenie sobie ze złością skierowaną na siebie oraz na innych; ukaranie siebie oraz ukaranie innych – funkcja związana z karaniem własnej osoby i bycie ofiarą / karanie siebie – karanie innych,
• przywracanie poczucia kontroli i panowania nad sytuacją,
• komunikowanie innym swojego cierpienia, odrzucenia i wyobcowania; chęć zasygnalizowania swojego bólu i cierpienia innym,
• samouszkodzenie może służyć jako metoda wpływania na własną sytuację bądź zachowanie innych osób,
• radzenie sobie z przeżytą traumą.

Zachowania autoagresywne bywają również spotykane u dzieci cierpiących na autyzm, jak i osób chorujących na zespół Retta. Opisywane problemy mogą występować częściej również wśród pacjentów zmagających się z zaburzeniami odżywiania (np. z anoreksją czy bulimią). Zdarza się jednak, że autoagresja związana jest z jakimiś chorobami organicznymi.

W przypadku przejawiania przez naszych uczniów/ wychowanków jakiejkolwiek postaci autoagresji zdecydowanie powinno się go nakłonić do odwiedzenia specjalisty – oczywiście w porozumieniu z rodzicami. Niekoniecznie musi to być od razu psychiatra – początkowo można się udać do psychologa czy do psychoterapeuty. Nie powinno się jednak z tym zwlekać – istnieje przecież ryzyko, że młody człowiek, który wcześniej podejmował się cięcia swojej skóry, w końcu pójdzie o krok dalej i spróbuje odebrać sobie życie.

Aby móc podjąć próby opanowania autoagresji, najpierw konieczne jest znalezienie przyczyn tego problemu. Z tego właśnie względu korzystnie jest udać się do psychologa czy psychoterapeuty – tego rodzaju specjaliści, w spokoju i bez pośpiechu, są w stanie przeprowadzić dokładną rozmowę z pacjentem.
Celem terapii powinna być nauka konstruktywnego rozwiązywania problemów – komunikowania swoich potrzeb w społecznie akceptowany sposób, a także bezpiecznego wyrażania negatywnych emocji. Terapia osób autoagresywnych powinna obejmować całą rodzinę, ponieważ obecność tego zaburzenia świadczy zwykle o problemach wewnątrz rodziny. Działalność terapeutyczna to: praca z psychoterapeutą (a czasami z psychiatrą) oraz praca socjoterapeutyczna, mająca poprawić funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie.
Efektywna może okazać się terapia poprzez twórczość oraz terapia skierowana na ciało. Terapia behawioralna może pełnić funkcję wspierającą. Leczenie farmakologiczne natomiast występuje wówczas, gdy pojawiają się symptomy depresji lub chorób psychicznych.
Ważne, aby wszelkie zachowania autoagresywne nie były lekceważone. Pozornie niewinne objawy świadczyć mogą o poważnych zaburzeniach lub prowadzić do nich. Ważne jest też wsparcie osób bliskich, zrozumienie i nie piętnowanie osoby za to co robi. Bardzo ważne jest także, by nie wymuszać na dziecku obietnicy, że nigdy więcej tego nie zrobi, ponieważ jest to poza jego kontrolą, a złamanie obietnicy może mu dać poczucie, że jest nieskuteczne i pogłębić problemy z nastrojem i samooceną. Także rodzice nie powinni obwiniać siebie nawzajem. Dbajmy zatem o emocje swoje i dzieci.