Wracamy do ważnego tematu, jakim jest realizacja głównych kierunków polityki oświatowej państwa na bieżący rok, zwanych popularnie priorytetami. Wszystkie tegoroczne kierunki odnoszą się w sposób szczególny do sfery wychowawczej – począwszy od wspierania rodziny poprzez kształtowanie postaw do wsparcia uczniów dotkniętych skutkami pandemii.
Zatem władze kładą szczególny nacisk na wychowawczą rolę szkoły oraz działania nauczycieli skoncentrowane na kształtowaniu mądrego, odpowiedzialnego człowieka, który swobodnie będzie poruszał się w skomplikowanej rzeczywistości. Będzie obywatelem Europy, świadomy polskiego wkładu w jej rozwój i dorobek kulturowy. Będzie potrafił uczyć się przez całe życie i dbać o zdrowie oraz o bezpieczeństwo naszej planety. Jakże piękne i ważne przesłanie.
Czy takie zdania są czymś nowym, dodatkowym w nauczycielskiej pracy? Jak je realizować? Jak pracować z dziećmi i młodzieżą, aby te wychowawcze cele osiągać? Spróbujmy poszukać odpowiedzi na takie pytania…
Zajrzyjmy do zapisu w podstawie programowej kształcenia ogólnego, która zawiera następujący fragment: edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczyciela zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zatem nauczanie, kształcenie umiejętności i wychowanie są konkretnymi celami pracy każdego nauczyciela, a zadania z nich wynikające powinny wzajemnie uzupełniać się i równoważyć. Oznacza to, że nie można mówić o wychowaniu jako o zadaniu dodatkowym, realizowanym obok przekazu wiedzy czy kształtowaniu umiejętności.
Tu należy przypomnieć, czym jest wychowanie. Patrząc na wychowanie jako proces zachodzący w relacji wychowawca – wychowanek, możemy wyodrębnić dwa istotne obszary oddziaływań. Pierwszy obszar to działania związane z opieką, ochroną, dostrzeganiem i rozumieniem problemów wychowanka oraz reagowaniem na jego potrzeby. W obszarze tym mieszczą się m.in. programy edukacyjne związane z zapobieganiem uzależnieniom, przemocy i edukacja prozdrowotna. Drugi obszar wychowania to działania ukierunkowane na kształtowanie postaw wobec innych ludzi, samego siebie oraz rozlicznych zadań, które każdy z nas realizuje na co dzień. Można powiedzieć, że jest to wychowanie formacyjne, w którym duże znaczenie mają wzorce osobowe, w tym przede wszystkim wychowawca. Oba te obszary powinny się łączyć, młodzi ludzie bowiem potrzebują od dorosłych opieki, zrozumienia, wsparcia, chronienia przed zagrożeniami, ale też i pomocy w poszukiwaniu wskazówek, wzorców oraz reguł postępowania w odkrywaniu świata dorosłych. W tym obszarze mamy przede wszystkim program wychowawczo-profilaktyczny, który każda placówka tworzy po analizie czynników ryzyka i czynników chroniących oraz w związku z konkretnymi wychowankami i środowiskiem, w którym funkcjonuje.
Aby w szkole mógł zaistnieć proces świadomego wychowania muszą być spełnione następujące warunki istotne dla procesu edukacji:
- wychowanie musi być zintegrowane z przekazywaniem wiedzy i kształceniem umiejętności;
- musi istnieć spójność oddziaływań wychowawczych między rodziną a szkołą (co w praktyce oznacza akceptację przez rodziców pracy wychowawczej szkoły);
- wychowanie należy oprzeć na wartościach uniwersalnych – pozwolą one sprecyzować kierunek pracy wychowawczej, będą wyznacznikiem w trakcie realizacji programu wychowawczego.
Proces wychowania w dużej mierze opiera się na autorytecie wychowawcy. My, ludzie poddamy się działaniu tych wychowawców, którzy są dla nas ważni, ważni ze względu na swoje postawy, kompetencje, życiową mądrość. Brak autorytetu poważnie osłabia jakiekolwiek oddziaływanie wychowawcze. Niestety, ale już minęły czasy autorytetu nauczyciela wynikającego z samej funkcji. Każdy nauczyciel musi dziś rzetelnie pracować na swoją pozycję w odbiorze uczniów. Budowaniu autorytetu nauczyciela nie służą również czynniki zewnętrzne, choćby takie jak status społeczny nauczyciela, opinie o nauczycielach przekazywane dzieciom przez rodziców i tym podobne. Utrata autorytetu nauczycieli ma poważne konsekwencje wychowawcze w szkole. Roli tej nie sposób przecenić. Nauczyciel organizuje proces wychowania uczniów, ocenia ich zachowanie, wskazuje normy moralne i zachowania społecznie pożyteczne, wyjaśnia zjawiska negatywne. Nauczyciel jest źródłem informacji o świecie, organizuje proces poznania w czasie lekcji, wyznacza uczniom pracę do wykonania w domu i kontroluje ją. Wychowawca stwarza również warunki do rozwoju zainteresowań uczniów poza lekcją i szkołą, podejmuje różnego rodzaju działania w celu kształtowania środowiska wychowawczego ucznia. Oczywiście, uznając prymat rodziców co do idei wychowania własnego dziecka. Nadzwyczaj korzystna sytuacja jest wtedy, gdy ci rodzice są świadomi i odpowiedzialni, wywiązują się ze swoich zadań, podejmują współpracę ze szkołą. A ta, jako struktura zorganizowana, w sposób profesjonalny wspiera rodziców we wszelkich działaniach na rzecz dobra wychowanka.
No cóż, wiele tych zmiennych mających wpływ na wychowanie w szkole – od warunków formalnych edukacji, poprzez wyposażenie szkoły i organizację jej pracy, aż po najważniejszy filar, jakim jest osoba nauczyciela. To on jest w stanie z edukacji uczynić sztukę, gdzie dydaktyka na równi z wychowaniem przenikają się i tworzą spójną całość. Całość, której celem jest mądry, odpowiedzialny, otwarty, zaangażowany społecznie oraz świadomy swoich wad i zalet młody obywatel tego kraju. A o to właśnie chodzi w tegorocznych „priorytetach”. Tylko, że nie jest to działania jednorazowe, akcyjne, wynikające z bieżących zapisów prawa… to proces, który świadomie musimy w szkołach planować i realizować na stałe.
