Sygnalista to pojęcie, które od pewnego czasu przewija się w języku publicznym. Aktualnie na stronie Rządowego Centrum Legislacji możemy zapoznać się z projektem ustawy, która reguluje właśnie sprawę sygnalistów, tj.:

1. warunki objęcia ochroną pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
2.  środki ochrony pracowników oraz innych osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje o naruszeniach prawa;
3.  regulamin zgłoszeń wewnętrznych określający wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa stosowany przez pracodawcę;
4. zgłaszanie naruszeń prawa organowi publicznemu lub organowi centralnemu;
5. zasady publicznego ujawnienia naruszenia prawa;
6. organy właściwe w sprawach zgłaszania naruszeń prawa i udzielania wsparcia.

Sygnalista to osoba, która zgłasza w ramach swojego pracodawcy albo poza pracodawcą nieprawidłowości mające miejsce w miejscu pracy, w środowisku zawodowym lub takie, za które odpowiedzialny jest pracodawca. Dlaczego wiedza pracowników oraz innych osób wykonujących pracę na rzecz danego podmiotu jest tak istotna? Dlatego, że to oni, funkcjonując wewnątrz organizacji, najlepiej wiedzą, jakie problemy się w niej pojawiają i jakie są ich mechanizmy. Z badań –  na polskim rynku od wielu lat prowadzi je  Fundacja Batorego – wynika, że tzw. podpowiedź płynąca ze struktury wewnętrznej danego pracodawcy jest wśród najskuteczniejszych narzędzi wykrywania nadużyć i nieprawidłowości w miejscu pracy. Wiele z nadużyć nie ujrzałoby światła dziennego gdyby nie odwaga sygnalistów.

Sygnalista to osoba, która reaguje na zagrożenia dla interesu szerszego niż indywidualny, mówi o sprawach istotnych i mających przełożenie na dobro wspólne, stanowiących zagrożenie dla wartości uznanych za ważne, takich jak życie, zdrowie, bezpieczeństwo publiczne, przejrzystość życia publicznego, bezpieczeństwo i higiena pracy, środowisko naturalne oraz wiele innych obszarów.

Projektowana Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (projekt z dnia 14 października 2021), definiuje kim jest sygnalista, czego mogą dotyczyć zgłoszenia, jak je i do kogo kierować, jak wprowadzić wewnętrzne procedury w tym zakresie oraz oczywiście zapewnia pełną ochronę tych osób.

Za naruszenie prawa, zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa uznaje się działania dotyczące następujących obszarów życia społecznego:

1. zamówień publicznych;
2. usług, produktów i rynków finansowych;
3. zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
4. bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
5. bezpieczeństwa transportu;
6. ochrony środowiska;
7. ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
8. bezpieczeństwa żywności i pasz;
9. zdrowia i dobrostanu zwierząt;
10. zdrowia publicznego;
11. ochrony konsumentów;
12. ochrony prywatności i danych osobowych;
13. bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
14. interesów finansowych Unii Europejskiej;
15. rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych.

Ponadto pracodawca może dodatkowo ustanowić zgłaszanie w zakładzie pracy innych naruszeń niż w/w. W przypadku placówki edukacyjnej  może być to naruszenie przepisów wynikających ze statutu szkoły  czy etyki zawodu nauczyciela.

Rada Europy definiując sygnalistę posługuje się pojęciem dobrej wiary. Sygnalista to ktoś, kto alarmuje w dobrej wierze, tj. w oparciu o podstawy faktyczne, również wtedy, gdy ostatecznie zgłaszane sygnały się nie potwierdzą.

Wszystkie zakłady pracy liczące powyżej 50 pracowników mają obowiązek stworzyć wewnętrzne procedury, dokumentację i możliwość działania oraz reagowania na informacje od sygnalistów. Jest to także obowiązek dyrektorów szkół, którzy mają już niewiele czasu — do 17 grudnia br., aby przygotować w placówce odpowiednie procedury realizacji przepisów dotyczących funkcjonowania sygnalistów, zapoznać z nimi radę pedagogiczną i zachęcić do uważnego spoglądania na naszą rzeczywistość w miejscu pracy.

Określenie sygnalista często w potocznym języku utożsamiane jest z donosicielstwem, plotkowaniem, złymi intencjami. W tym przypadku cel jest zupełnie inny – działanie na rzecz dobra ogólnego, podnoszenia jakości życia społecznego i reagowanie na wszelkie przejawy kumoterstwa, przekupstwa, mobbingu, łapówkarstwa, krzywdzenia innych, nieprawidłowego przydziału dóbr wspólnych czy świadome marnotrawienie zasobów. W takim ujęciu – w wielu placówkach oświatowych działalność sygnalistów może przynieść wymierne korzyści wszystkim pracownikom.

Zatem bezwzględnie już teraz należy szczegółowo zapoznać się z przygotowaną Ustawą i wdrażać jej zapisy w wielu szkołach. Przypominamy – termin ostateczny  mija za niecały miesiąc.