Działalność wychowawcza szkoły należy do podstawowych celów polityki edukacyjnej państwa i jako taka pojawia się od kilku lat w ogłaszanych przez Ministra Edukacji tzw. priorytetach.
Wychowanie to zadanie rodziny, ale też szkoły, która cele wychowawcze ma wpisane w podstawy programowe kształcenia ogólnego na wszystkich etapach edukacyjnych. Formalne zapisy dotyczące realizacji szeroko rozumianych celów wychowawczych znajdują odzwierciedlenie w programie profilaktyczno-wychowawczym przygotowywanym corocznie przez każda szkołę, w ścisłej współpracy z rodzicami. Ustawa Prawo oświatowe wskazuje na obowiązek realizacji tego programu:
„Art. 26.1. Szkoły oraz placówki (…), realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący:
- treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów,
- treści i działania o charakterze profilaktycznym dostosowane do potrzeb rozwojowych uczniów, przygotowane w oparciu o przeprowadzoną diagnozę potrzeb i problemów występujących w danej społeczności szkolnej, skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.”
Aby przygotować program wychowawczo-profilaktyczny należy corocznie przeprowadzić diagnozę w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów. Diagnoza obejmuje również określenie czynników chroniących i czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń związanych z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych. Na podstawie wyników tej diagnozy oraz sformułowanych wniosków powstanie dokument, który odzwierciedla potrzeby, zasoby, mocne strony ale też zagrożenia i problemy tej konkretnej placówki. Diagnozę przeprowadza dyrektor, bądź upoważniona przez niego osoba.
Program profilaktyczno-wychowawczy jest współtworzony przez rodziców, uczniów i nauczycieli, natomiast jego uchwalanie należy do kompetencji Rady Rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną.
Co w sytuacji, gdy – z różnych przyczyn – nie dojdzie do porozumienia pomiędzy radą rodziców a radą pedagogiczną w ustalonym terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego?
Wówczas to na dyrektorze szkoły czy placówki spoczywa obowiązek w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny, uchwalenia programu profilaktyczno-wychowawczego, który będzie obowiązywał do czasu uchwalenia programu przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną.
Warto nadmienić, iż przedszkola i szkoły dla dorosłych (np. branżowe II stopnia czy policealne) nie przygotowują programu profilaktyczno-wychowawczego, co jednak nie oznacza, że w swoich działaniach celów wychowawczych i profilaktycznych nie realizują.
Zatem wrzesień to czas pracy nad programem profilaktyczno-wychowawczym, którego realizacja trwać będzie przez cały rok szkolny.
