Ocenianie w na poziomie ogólnym reguluje Ustawa o Systemie Oświaty oraz akty wykonawcze – rozporządzenia. Jednak wszystkie szczegółowe informacje dotyczące oceniania odnajdziemy w zapisach statutowych każdej szkoły. Statut, pomimo że to najważniejszy akt prawa wewnętrznego nie może być w sprzeczności z przepisami wyższego rzędu.
Sięgając do zapisów art. 44b. ust 3 przywołanej wyżej Ustawy możemy przeczytać, że ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do: wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego lub efektów kształcenia i kryteriów weryfikacji w podstawie programowej kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego oraz wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych w szkole programów nauczania; a w przypadku zajęć dodatkowych, dla których nie ma ustalonej podstawy programowej – wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanego programu nauczania.
Te kilka zdań wymaga jednak wyjaśnień. Po pierwsze czym są „wymagania edukacyjne”. Definicyjne są one opisem pożądanych przez nauczyciela zmian w wiedzy, umiejętnościach i postawach ucznia. Precyzyjnie zarysowują zakres opanowanej przez niego treści kształcenia, ukazując, czego powinien się nauczyć. Wymagania edukacyjne to zmiany w uczniach opisywane z punktu widzenia nauczyciela, natomiast osiągnięcia szkolne to te same zmiany opisywane z punktu widzenia ucznia. Tym samym należy przyjąć, że wymaganie jest osiągnięciem.
Co oznacza określenie „rozpoznać poziom postępów”. To znaczy określić co uczeń umie, potrafi i jak się to ma do poprzedniego stanu – czy nastąpił progres i w jakim stopniu.
Po ustaleniu wymagań edukacyjnych, które będą podlegać ocenianiu na danych zajęciach, w danym roku szkolnym, nauczyciel musi je przełożyć ma poszczególne oceny a następnie określić inne elementy – o tym poniżej. Skala ocen z zajęć edukacyjnych, zarówno bieżących i śródrocznych może być różna w różnych placówkach; oceny roczne i końcowe muszą być wyrażone w skali przyjętej w całym kraju – od jeden do sześć.
Do ważnych obowiązków na początku roku szkolnego należy obowiązek informacyjny, leżący po stronie nauczycieli, prowadzących poszczególne zajęcia edukacyjne: informują oni uczniów oraz ich rodziców właśnie o:
- wymaganiach edukacyjnych niezbędnych do otrzymania przez ucznia poszczególnych śródrocznych i rocznych ocenach klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych, wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania;
- sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów;
- warunkach i trybie otrzymania wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych.
Zatem przed nauczycielem kolejny element – określenie sposobów sprawdzania wiedzy. Może to być np. wypowiedź ustna, różnorodne formy pisemne, multimedialne (film, prezentacja w dowolnym programie, wywiad, fotomontaż), plastyczne (plakat, schemat, rysunek, wykres); działania praktyczne np. pokaz, ćwiczenia; projekt edukacyjny czy aktywność na zajęciach. No i oczywiście klasówki, testy, sprawdziany – ważne, aby nie tylko te oczywiste! Często specyfika przedmiotu mocno rzutuje na sposoby sprawdzania wiedzy, ale i tak warto pamiętać, że ten wachlarz powinien być bogaty i różnorodny, tak jak różnorodne są potrzeby i możliwości naszych uczniów.
Trzeci element wiąże się z procedurą ustalania ocen rocznych czy też końcowych. Tutaj nauczyciel prezentuje uczniowi jaką oceną przewiduje ustalić – dzieje się to w terminie określonym w statucie, przed radą klasyfikacyjną. Jednak uczeń może inaczej – wyżej, oceniać swoje osiągnięcia i w tej sytuacji może wykonać określone zadania, prace, działania, aby wykazać, że zasługuje na ocenę wyższą niż przewidywana. Ma do tego prawo, a obowiązkiem nauczyciela jest takie warunki ustalić już na początku roku – co trzeba zrobić, aby uzyskać wyższą niż przewidywana roczną ocenę z zajęć. Może być to np. zaliczenie określonych partii materiału w konkretnej formie czy też wykazanie się w praktycznym działaniu konkretnymi umiejętnościami.
Te trzy ważne informacje nauczyciel przekazuje nie tylko uczniom, ale również rodzicom. Należy to zrobić w sposób ustalony w danej szkole, natomiast trzeba pamiętać aby ten sposób był skuteczny. Jeżeli będzie to tylko np. informacja przekazana ustnie na zebraniu klasowym, a z różnych przyczyn nie wszyscy rodzice będą obecni, to nie spełniamy warunku skuteczności przekazu informacji. Warto zatem zapewnić też inne możliwości: w formie pisemnej jako wklejka do zeszytu uczniowskiego (to będzie od razu dwóch adresatów – uczeń i rodzic); zamieszczenie informacji na stronie internetowej szkoły, poprzez dziennik elektroniczny lub wykorzystując inny skuteczny kanał informacji z rodzicami.
Trzeba jeszcze przypomnieć, iż podobne obowiązki ma wychowawca – tutaj wszelkie informacje dotyczą oceny zachowania – warunków, sposobów oraz kryteriów oceniania zachowania wraz z warunkami i trybem uzyskania wyższej niż przewidywana roczna ocena zachowania.
Rzetelne i skuteczne wypełnienie tego obowiązku już teraz, w pierwszych wrześniowych dniach, pozwoli nam uniknąć być może trudnych i konfliktowych sytuacji na zakończenie roku szkolnego, związanych z ocenianiem uczniów.
