Przemoc w rodzinie czy przemoc domowa (oba sformułowania są poprawne pod względem prawnym) to niestety, wcale nie rzadkie zjawisko w XXI wieku.

     Przemoc definicyjnie to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania jednej osoby wobec drugiej, które wykorzystując przewagę sił narusza prawa i dobra osobiste jednostki, powodując cierpienia i szkody. Jednocześnie warto tu przywołać druga, niemniej ważne określenie dotyczące krzywdzenia dzieci. Za takowe uważa się każde działanie jednostek, instytucji czy społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprymuje równe prawa i swobody dziecka i zakłóca lub uniemożliwia optymalny rozwój.

Formy przemocy wobec dzieci są takie same, jako wobec dorosłych. Mowa tu bowiem o przemocy fizycznej  (szarpanie, bicie, popychanie), przemocy emocjonalnej, wykorzystywania seksualnego oraz zaniedbywanie potrzeb dziecka w różnych  obszarach.

W roku 2021 według zbieranych przez różnorodne instytucje danych, aż 11 tysięcy dzieci zostało dotknięte przemocą – często we wszystkich wskazanych powyżej formach. Niestety, jeśli chodzi o podjęte skutecznie działania, to tu już liczby są zdecydowanie mniejsze.

     Czy przedszkole, szkoła, placówka, jako miejsce, w którym kilka godzin dziennie spędza każde dziecko powinna być uwrażliwiona na wszelkie objawy przemocy wobec dzieci? Szczególnie tej, która nie ma miejsca w placówce, ale dzieje się w domu, doświadczana od najbliższych, którzy powinni stać na straży spokojnego, bezpiecznego życia młodego człowieka. Czy mamy prawo reagować, jeśli rodzic odbierając dziecko z przedszkola krzyczy, popycha lub lekceważąco zwraca się do swojego malucha? Czy powinniśmy reagować, gdy nastolatek przychodzi z siniakami, wskazującymi na „lanie”? Jakże często sąsiedzi zatykają uszy, by nie słyszeć wiecznego krzyku nalucha za ścianą, a klienci odwracają wzrok od szarpanego dziecka w sklepowej kolejce. A potem media informują o dramatycznym życiu dziecka, bitego, męczonego, gwałconego, głodzonego… i wierzyć nam się nie chce! A jednak. Gdzieś ten maluch chodził do grupy, na zajęcia w klubie sportowym czy na lekcje w szkole.

 I co? Nikt nic nie widział i nie słyszał?

     Zatem powróćmy do pytania – czy powinniśmy reagować? Odpowiedź jest prosta. Nie tylko powinniśmy! Mamy prawny obowiązek reakcji w takich i innych sytuacjach!

 Zatem przejdźmy do konkretów. Jak rozpoznać przemoc fizyczną wobec dziecka – na co zwrócić uwagę?

Dziecko doświadczające przemocy fizycznej (zakazanej prawnie!) w rodzinie:

• ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia, ugryzienia, siniaki, złamania kości), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić,
• boi się rodzica lub opiekuna,
• wzdryga się, kiedy podchodzi do niego osoba dorosła,
• podaje wyjaśnienia dotyczące ran i siniaków, które wydają się nieprawdopodobne.

Natomiast rodzic lub opiekun w podobnej sytuacji:

• podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia obrażeń dziecka, bądź w ogóle odmawia wyjaśnień,
• mówi o dziecku w negatywny sposób, na przykład używając określeń takich jak „idiota”, „głupi”, „gówniarz”,
• poddaje dziecko surowej fizycznej dyscyplinie,
• lekceważy przejawy fizycznych obrażeń, wskazując na niezdarność dziecka czy przypadkowości ich powstania.

Zaniepokoić może także zachowanie – dziecko jest: niespokojne, zalęknione, wycofane oraz to, jak często dziecko jest hospitalizowane, z jakiego powodu oraz zbyt duża odległość czasowa od momentu urazu do przyjazdu do szpitala.

Kolejna forma przemocy ma charakter psychiczny, emocjonalny. To powtarzające się poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie dziecka, brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości. To również wymagania i oczekiwania wobec dziecka, którym niej jest ono w stanie sprostać.

Dziecko, które doświadcza najróżniejszych emocjonalnych przemocowych działań:

• zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku (w sposób zbyt dorosły bądź zbyt infantylny),
• wykazuje zaburzenia jedzenia (niedojada, nadmiernie się objada, wymiotuje),
• jest opóźnione w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym,
• moczy się bądź zanieczyszcza kałem,
• dokonuje samookaleczeń,
• ma problemy ze snem, nocne koszmary, boi się chodzić spać,
• ma objawy hipochondrii, histerii, obsesji lub fobii

Natomiast w przypadku rodzica lub opiekuna można zauważyć:

• ciągłe obwinianie, poniżanie i strofowanie dziecka,
• brak zainteresowania jego problemami,
• otwarcie odrzucanie dziecka,
• faworyzowanie jednego z rodzeństwa,
• w oczekiwaniach i wymaganiach wobec dziecka nie branie pod uwagę jego możliwości.

Przemoc psychiczna jest najtrudniejsza do zdiagnozowania, ale ślady jakie zostawia są równie dotkliwe jak przemoc fizyczna.

Niestety mamy również do czynienia z przemocą, polegającą na zaniedbywaniu dziecka. Jest to zaniedbywanie podstawowych potrzeb dziecka  – zarówno materialnych, jak i emocjonalnych, w tym szczególnie ważnej potrzeby stałości i bezpieczeństwa.

 W tym przypadku, w zachowaniu dziecka powinniśmy zwrócić uwagę na:

• częste nieobecności w szkole lub przedszkolu,
• akty kradzieży jedzenia bądź pieniędzy kolegom, żebranie o kanapkę, słodycze,
• brak niezbędnej opieki medycznej, szczepień, okularów – bądź zgody na nie,
• zaniedbanie fizyczne – brudne ubranie z  nieprzyjemnym zapachem, które często jest nieadekwatne do pogody.

Czasami dziecko samo opowiada, iż w domu nie ma osoby, która mogłaby się nim zająć.

To tylko garść objawów, które mogą być świadectwem krzywdzenia dzieci w domu rodzinnym. Dzieci, które nie są w stanie samodzielnie walczyć o siebie, swoje życie i bezpieczeństwo. Temat, który warto szczegółowo zgłębić, aby patrząc na grupę, widzieć nie tylko uczniów czy przedszkolaków, ale małego człowieka z ogromem trudnych doznań, często cierpiącego za sprawą najbliższych.

Przypomnijmy, że zaniedbywanie dzieci nie dotyczy tylko – jako sprawców – rodziców. Każdy dorosły, pod którego opieką jest dziecko, czy to jest lekarz, nauczyciel, pracownik socjalny, psycholog czy pedagog ma obowiązek dbać w sposób wystarczający dla dziecka, o jego szeroko rozumiane potrzeby i zaspokajać je adekwatnie do pełnionej roli zawodowej.