Idea mediacji jest od dawna znana i stosowana w świecie, zaś pomysł pracy z młodzieżą w zakresie rozwiązywania konfliktów bez przemocy wychodzi naprzeciw idei sprawiedliwości naprawczej. Przez mediację rozumie się dobrowolny i poufny proces, w którym fachowo przygotowana, niezależna i bezstronna osoba, za zgodą stron, pomaga im poradzić sobie z konfliktem. Mediacja pozwala określić kwestie sporne, pokonać bariery komunikacyjne, opracować propozycje rozwiązań i, jeśli taka jest wola stron, zawrzeć wzajemnie satysfakcjonujące porozumienie.
Ponieważ w mediacji mamy do czynienia z ideą tzw. sprawiedliwości naprawczej, której celem jest zadośćuczynienie, naprawienie szkody a w efekcie naprawa relacji między ludźmi, jest to wyjątkowo akceptowalny i potrzebny sposób rozwiązywania trudnych, konfliktowych spraw – również w szkolnej przestrzeni. Obecnie najczęściej – niestety – wykorzystujemy sprawiedliwość karną, której celem jest ukaranie winnego oraz „odstraszenie” innych potencjalnych sprawców przed popełnieniem podobnych czynów w przyszłości. Jak wykazują doświadczenia – metoda mało skuteczna, ponieważ powoduje wiele kosztów – głównie psychologicznych, takich jak lęk poszkodowanego i poczucie niesprawiedliwości u osoby uznanej za winną.
Często idąc drogą na skróty wybieramy to rozwiązanie jako wymagające mniejszych nakładów czasu oraz zaangażowania, licząc na efekt, który zwykle daleko odbiega od naszych oczekiwań. W sprawiedliwości karnej nie ma miejsca na zajmowanie się emocjami, potrzebami i relacjami między ludźmi. Rzadko wpływa ona pozytywnie na postawy naszych uczniów, nie sprzyja budowaniu poczucia wspólnoty i więzi między uczniami a także uczniami i nauczycielami. Mediacja w szkole przynosi korzyści, zarówno doraźnie, prowadząc do rozwiązania konkretnego konfliktu, jak i długofalowo: kształtuje poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie oraz wskazanie alternatywy dla tradycyjnie stosowanych w środowisku szkoły rozstrzygnięć z pozycji autorytetu nauczyciela. Mediacje rówieśnicze powinny mieć zatem szczególne miejsce w szkole. Wzorem i propagatorem idei mediacji na szkolnym gruncie winni być przede wszystkim specjaliści: pedagodzy i psycholodzy szkolni, którym ustawodawca wpisał w katalog zadań m. in. właśnie prowadzenie mediacji i interwencji kryzysowej. Rzeczeni specjaliści mogą skorzystać z opracowanych standardów wprowadzania mediacji, wykorzystując liczne materiały ze strony internetowej Rzecznika Praw Dziecka, który rekomenduje wprowadzenie do polskich szkół i innych placówek oświatowych ten sposób rozwiązywania sporów.
W mediacji szkolnej obowiązują następujące zasady:
- dobrowolność – strony z własnej woli przychodzą na mediacje, w każdej chwili mogą od niej odstąpić;
- bezstronność – mediator nie opowiada się po żadnej ze stron;
- neutralność – mediator wspiera strony w znalezieniu rozwiązania konfliktu, nie narzuca rozwiązań;
- poufność – mediator jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji uzyskanych w toku mediacji;
- akceptowalność – strony akceptują zasady mediacji i osobę mediatora, mają prawo zmienić mediatora na każdym etapie mediacji. Mediator szkolny w uzasadnionych przypadkach może także zrezygnować z prowadzenia mediacji.
Jak podkreśla Polskie Centrum Mediacji, nie sposób nawet wymienić jak liczne korzyści mogą osiągnąć wszyscy, gdy w szkole będziemy stosować mediacje. Oto niektóre z nich:
- młodzi ludzie rozwijają umiejętność wyrażania własnych potrzeb. Mediacje wspierają uczniów z radzeniem sobie z emocjami, stresem, a także uczą szacunku do innych, do odmienności,
- przygotowują do dorosłości, uczą jak rozwiązywać różnorodne problemy,
- zdobyte na drodze mediacji w szkole umiejętności rozwiązywania konfliktu przenikają także do domu, a potem do innych środowisk, co znacznie poprawia komfort życia,
- opanowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów pozwala go rozwiązać już w początkowej fazie,
- mediacje w szkole uniemożliwiają przypięcie ofierze łatki sprawcy lub ofiary. Uczeń wraca do klasy jako równoprawny partner koleżanek i kolegów. Dostaje nową szansę.
- mediacje rówieśnicze prowadzone są przez uczniów przy obecności patrona. Zażegnanie konfliktu w takiej formie pozwala na trwałe pokonać spór, odbudować relacje, zacieśnić więzi między uczniami.
Te przytoczone powyżej korzyści powinny zmobilizować szkolnych specjalistów, ale też wychowawców i dyrektorów do poznania i stosowania mediacji w szkole. Warto zaplanować bliższe zapoznanie się z ideą mediacji i przygotowanie uczniów oraz kadry do wdrażania jej w codzienne działania szkoły.
