Ocena uczniów w szkole bez stosowania tradycyjnych stopni lub ocen numerycznych jest możliwa i może być bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną formą oceny. Coraz więcej szkół podejmuje działania mające na celu dostosowanie się do wymogów prawa oświatowego, które nakazuje nauczycielowi stosowanie informacji zwrotnej w ocenianiu bieżącym i ustalenie tylko jednej oceny cyfrowej – na koniec roku szkolnego. Niektóre szkoły rezygnują tylko z oceny niedostatecznej, inne całkowicie zmieniają ocenianie wewnątrzszkolne, które precyzuje statut. Dla jednych nauczycieli stanowi to okazję do innowacyjnego, zdecydowanie bardziej zindywidualizowanego oceniania uczniów, dla innych to poważny problem – tu nic nie można wyliczyć, uśrednić i zważyć. Chociaż współczesne badania mocno krytykują powszechnie panujący system – od jedynki do szóstki, jako sposób na zabicie wewnętrznej motywacji uczniów, to jednak próby odejścia od tego tradycyjnego oceniania, napotykają mnóstwo przeciwników.
Okazuje się, że istnieje wiele alternatywnych metod oceniania, które pozwalają na bardziej wszechstronną ocenę postępów i osiągnięć uczniów. Poniżej kilka sugestii.
Stosowanie opisowych ocen. Zamiast używać stopni, nauczyciele mogą oceniać uczniów, opisując ich osiągnięcia i postępy w konkretnych obszarach. Na przykład, można opisać, jak uczeń radzi sobie w matematyce, czy jest zdolny do rozwiązywania skomplikowanych problemów, czy potrafi stosować konkretne koncepcje. Taki system doskonale znany jest nauczycielom edukacji zintegrowanej. Dzięki prawidłowo skonstruowanej ocenie opisowej uczeń wie, gdzie osiąga sukces, gdzie powinien popracować i jak to zrobić, aby pokonać trudności.
Druga metoda to portfolio uczniów. Mogą oni prowadzić portfolia swoich prac i projektów, które można ocenić na podstawie ich jakości, zaangażowania i postępów w ciągu roku szkolnego. Taka teczka może zawierać własnoręcznie wykonane prace zarówno pisemne, jak i graficzne. Dziś mówimy także o e- portfolio czyli niejako teczce z wykorzystaniem zasobów sieci.
Kolejna strategia na ocenianie to samoocena ucznia. Zachęcanie uczniów do samooceny może być cenną metodą. Poprzez refleksję nad własnymi postępami, uczniowie mogą ocenić swoje osiągnięcia w różnych obszarach i określać cele rozwoju. Przy wsparciu nauczyciela są w stanie bardzo obiektywnie wskazać, co jest ich mocną a co słabą stroną. Oczywiście samoocena wymaga pewnych umiejętności, które należy rozwijać u dzieci od pierwszych dni nauki. Samoocena może pomóc uczniom w rozwoju umiejętności refleksji i samoświadomości.
Kolejna możliwość to ocena na podstawie kryteriów – z góry ustalonych dla danej pracy. Pierwszy krok należy do nauczyciela – to właśnie ustalenie precyzyjnych kryteriów oceny a następnie poinformowanie uczniów o tym, jak zostaną ocenieni. Na przykład, jeśli nauczyciel ocenia umiejętność pisania esejów, można określić, że ocena będzie opierała się na strukturze, treści, spójności i stylu. W wyniku rozmowy uczeń bardzo konkretnie otrzyma informację, który z elementów (kryterium) wymaga poprawy i dlaczego. Ta forma oceniania nazywana jest też „pracą wzorcową”, gdzie uczniowie analizują taki właśnie wzorzec – rozprawki, opisu, charakterystyki czy innej formy i na jej podstawie samodzielnie budują kryteria własnej pracy, którą następnie według nich tworzą.
Ocena rówieśnicza to kolejna, tym razem dość popularna forma oceniania. Wprowadzenie oceny rówieśniczej, stanowi dużą wartość, szczególnie wtedy, gdy uczniowie oceniają swoich kolegów pod kątem współpracy, zaangażowania i innych umiejętności społecznych. Znamy ją głównie z oceniania zachowania, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby wykorzystywać ją w sferze dydaktycznej.
Konferencje rodziców i nauczycieli zwane też spotkaniami trójstronnymi. Wymagają systematycznych spotkań oraz pewnego zaangażowania po stronie rodziców. Spotkania mają na celu omówienie postępów, kolejnych celów i obszarów, w których potrzebują poprawy. To może być cenne źródło informacji zwrotnych – zarówno dla ucznia, jak i jego nauczyciela.
Można również stosować rozmowy i regularny feedback, które dają uczniom konkretną informacje i konstruktywne komentarze na temat ich pracy. To pozwala na ciągłe dostosowywanie i udoskonalanie swoich umiejętności.
Świadectwa kompetencji to nowatorska strategia oceniania uczniów. W tym celu wykorzystuje się tzw. obszary kompetencji, które opisują konkretne umiejętności i osiągnięcia uczniów w różnych dziedzinach.
Znamy także systemy punktowe, pozwalające uczniowi gromadzić określoną ilość punktów za poszczególne umiejętności – ściśle zdefiniowane na początku edukacji. Podobnie funkcjonują systemy procentowego określania opanowania poszczególnych wymagań edukacyjnych.
Wybór odpowiedniej metody oceniania zależy od celów nauczyciela i rodziców oraz od kultury szkolnej. Ważne jest, aby wybrać podejście, które najlepiej wspiera rozwój uczniów i dostarcza im informacji zwrotnej potrzebnej do dalszego rozwoju, nie ograniczając się do mocno zdewaluowanego systemu cyferek. Ważne jest refleksyjne podejście nauczyciela do oceniania i myślenie o tym, jaką wartość dla mojego ucznia ma kolejna ocena.
