Ewaluacja wewnętrzna to bardzo ważny element nadzoru pedagogicznego, jedna z jego czterech form. Plan nadzoru pedagogicznego dyrektora szkoły zawiera w szczególności przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia. Ewaluacja polega na zaplanowanym i metodologicznie uściślonym, systematycznym zbieraniu informacji o warunkach, przebiegu i skuteczności działań szkoły. Powinna być elementem codziennej praktyki szkolnej i dostarczać informacji, które pomogą dyrektorowi i radzie pedagogicznej utrzymać, zaniechać bądź zmodyfikować podlegające badaniu działania szkoły lub też podjąć nowe inicjatywy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1551) definiuje ewaluację następująco: (ilekroć mowa o) ,,ewaluacji – należy przez to rozumieć proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę; wyniki ewaluacji są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce”.

Dla sensownego przeprowadzenia ewaluacji wewnętrznej kluczowe jest dokładne określenie jej przedmiotu. Może nim być działalność całej szkoły lub jakiś wybrany obszar, np.: współpraca szkoły z rodzicami, prowadzenie zajęć, metody stosowane na lekcjach przedmiotów przyrodniczych, materiały dydaktyczne, zarządzenie szkołą. Podstawową inspiracją dla rady pedagogicznej o podjęciu działań ewaluacyjnych powinny być wyrażane przez nauczycieli, uczniów i ich rodziców potrzeby zmian w szkole.

Ustawodawca pozostawił szkole swobodę w zakresie czasu, tematyki, sposobu prowadzenia ewaluacji wewnętrznej. Inspiracją może być zakres ewaluacji zewnętrznej zaproponowany przez ministra w dokumencie ,,Podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej” bądź też wymagania wobec szkół. Takie badanie będzie sprawdzeniem czy szkoła je wypełnia. Dyrektor i nauczyciele mogą też samodzielnie wybrać temat swojego badania, istotny z ich punktu widzenia, np.: kompetencje kluczowe uczniów, aktywność uczniów na zajęciach edukacyjnych, frekwencja na zajęciach, przestrzeganie praw dziecka, realizacja edukacji zdrowotnej.

Wyniki ewaluacji, przedstawione wnioski powinny być wiarygodne, dlatego należy w procesie badawczym stosować metodę triangulacji: różne źródła informacji i różne metody zbierania danych. Im większa zbieżność informacji pozyskiwanych w taki sposób, tym większa pewność co do ich prawdziwości i ustalania dalszych kierunków rozwoju. Badanie pozwala określić, gdzie szkoła jest i dokąd powinna podążać, aby poprawiać swoją jakość i dalej się rozwijać.

Proces ewaluacji obejmuje:

• zbieranie informacji (danych),
• analizę zebranych informacji,
• wyciąganie wniosków,
• formułowanie rekomendacji co do decyzji jakie powinny być podjęte.

Dyrektor szkoły powołuje zespół do spraw ewaluacji. Jego zadaniem jest przygotowanie pytań kluczowych, określenie kryteriów ewaluacji, opracowanie narzędzi badawczych i źródeł informacji. Badanie ewaluacyjne zawsze jest odpowiedzią na konkretne i aktualne potrzeby, dlatego musi być dobrze przemyślane i starannie przygotowane, aby jego wyniki stały się wartościową i rzeczywistą pomocą w pracy szkoły.

Często stosowane metody badawcze:

• analiza dokumentów,
• badanie kwestionariuszowe uczniów, nauczycieli, rodziców,
• fokus z nauczycielami, rodzicami, uczniami,
• wywiady,
• analiza SWOT,
• obserwacje.

Źródłem informacji dla ewaluatorów są różne dokumenty w formie tradycyjnej i elektronicznej, filmy, zdjęcia itp. oraz ludzie, czyli wszystkie podmioty życia szkolnego, partnerzy zewnętrzni.

Zespół ewaluacyjny po zgromadzeniu danych i dokonaniu ich analizy przygotowuje wnioski. Może także zaproponować rekomendacje do dalszej pracy. Przykładowo:
Wniosek1: Nadal są w szkole uczniowie, którzy nie realizują systematycznie obowiązku szkolnego.

Rekomendacje:

• Należy systematycznie monitorować frekwencję uczniów na zajęciach, w celu wyeliminowania nieuzasadnionych nieobecności.
• Należy motywować uczniów do systematycznego uczęszczania na zajęcia szkolne. Przygotować program zapobiegania absencji.

Wniosek 2: Prowadzenie audytu w zakresie bezpieczeństwa przyczyniło się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa w szkole.

Rekomendacja:

• Należy kontynuować audyt w zakresie bezpieczeństwa.

Na zakończenie ewaluacji powstaje zwykle raport (wyniki badania mogą być też przedstawione w innej formie).
Raport nie ma ściśle określonej formy, ale powinien zawierać:

• wprowadzenie, w którym omawiany jest cel badań i powód jego wyboru, opis narzędzi i metod, grupy badawczej, warunków, w jakich dane były zbierane,
• prezentację wyników ewaluacji (na postawie kluczowych pytań ewaluacyjnych),
• wnioski oraz rekomendacje,
• aneksy, w których zamieszcza się wzory narzędzi.

Ewaluacja wewnętrzna powinna być rzetelnie przeprowadzona i dawać rzeczywisty, nie życzeniowy, obraz badanego obszaru. Dyrektor uwzględnia wyniki ewaluacji w sprawozdaniu z realizowanego przez siebie nadzoru pedagogicznego.