Od kilku miesięcy jesteśmy świadkami dramatycznych wydarzeń u naszego wschodniego sąsiada. Wojna – słowo, które powinno być tylko przestrogą, nie zaś faktem w rzeczywistości XXI wieku. Sytuacja jest dramatyczna i dynamiczna. My nauczyciele obserwujemy i poniekąd uczestniczymy w tych traumatycznych wydarzeniach, bowiem do wielu polskich szkół i przedszkoli trafili obywatele Ukrainy.
Jak pracować z uczniami z innego systemu edukacyjnego, szczególnie z tymi, którzy przybyli do naszego kraju nie z własnego wyboru, ale w obliczu zagrożenia oraz utraty zdrowia i życia? Jak rozmawiać z dziećmi o ich tragicznych przeżyciach związanych z gwałtownym opuszczeniem własnego domu, miasta, kraju – często tylko z jednym rodzicem, z jedną walizką, bez przyjaciół, znajomych, bez wszystkiego co znane? Jak i czego ich uczyć?
Odpowiedzi na tego typu pytania nie są proste. Nikt nas nie przygotowywał się do takiej pracy – w poszerzonym zespole klasowym, z uczniami cudzoziemskimi. Po pandemii mamy mnóstwo trudnych przeżyć i emocji u polskich uczniów – wielokrotnie o tym pisaliśmy; mamy zachwiany dobrostan kadry pedagogicznej; mamy duże zmiany w przepisach prawa oświatowego i jeszcze… uczniów, których nie rozumiemy. I to często dosłownie. Trafiają bowiem do naszych oddziałów i grup uczniowie różni – zarówno pod względem poznawczym, jak i emocjonalno-społecznym czy fizycznym. Z innymi doświadczeniami, nawykami, poziomem umiejętności szkolnych, zakresem wiedzy ogólnej. Znają inne piosenki, powiedzenia, przysłowia; znają inne stopnie, etapy edukacyjne, nawet nazwy przedmiotów. Zatem powraca pytanie: jak i czego uczyć? A może należy zmienić to pytanie na takie: jak im pomagać odnaleźć się w tej sytuacji – nieznanej, nowej, trudnej, zaskakującej, pewnie też obcej?
Zapewne pierwszy etap wsparcia uczniów z Ukrainy, to etap, który każdy nauczyciel musi sobie uświadomić, że prymat nad nauczaniem (czegokolwiek!) ma wychowanie. Zaprosić do naszej wspólnoty, uczynić ją otwartą na wszystko co nowe i inne. Przygotować naszych uczniów na kontakt z przybyłym uczniem, wskazując możliwe trudności. Przedyskutować i przeanalizować możliwości pomocy, ze strony rówieśników. Z troską i empatią pochylić się nad uczniem i jego potrzebami. Zaoferować życzliwe wsparcie – bez nadmiernej ingerencji i presji. Pomoc (w każdej postaci) oferować bez rozgłosu. Być wyrozumiałym na pomyłki, błędy kulturowe czy inne wydarzające się w szkolnej rzeczywistości. Mieć świadomość, że akulturacja jest po pierwsze procesem, po drugie wymaga czasu i w równym stopniu zależy od jednostki, jak i reakcji środowiska.
Warto też zadać sobie pytanie, co po powrocie do ojczystego kraju zostanie w pamięci ucznia ukraińskiego: reguła matematyczna, cechy gleb, opis przeżyć bohatera? A może życzliwe, uśmiechnięte twarze kolegów, pomocna dłoń z drugim śniadaniem czy kredkami, wesołe rozmowy (dzieci się „dogadają”) na przerwie, pochwała nauczyciela za rysunek czy rozwiązany rebus? Może możliwość zaprezentowania swojego miasta, regionu, opowieść o innym ujęciu tego samego tematu realizowanego w ukraińskiej szkole, która wywarła wielkie wrażenie na kolegach z klasy? Czy wiemy jak wyglądają świąteczne tradycje i zwyczaje w Ukrainie? Czy jest dzień Nauczyciela, Dzień Kobiet? Możemy się tego dowiedzieć…
Za co oceniać uczniów, którzy nie nadążają za językiem polskim, którzy mają trudności w komunikowaniu się w życiu codziennym, a cóż dopiero, gdy rozmawiamy o zawiłościach geometrii czy fizyki lub analizujemy wiersz z nieśmiertelnym „co poeta miał na myśli”? Uczeń może otrzymać ocenę za zabranie głosu w dyskusji, rozmowie, wykonanie pomocy, rysunku, zebranie materiałów do omawianego zagadnienia, przygotowanie zestawu słów po polsku na określony temat, dobór podpisów, ułożenie ilustracji, tekstu, zdań we właściwej kolejności – chronologicznej, logicznej, przyczynowo – skutkowej. Ale nie ocena jest tu najważniejsza! Liczy się przede wszystkim aktywność i zaangażowanie ucznia w zajęcia.
I tak trzymać – poszukiwać możliwości, być otwartym i kreatywnym. Doskonalić swoje kompetencje dydaktyczne i komunikacyjne, dbać o integrację zespołu klasowego i szkolnej społeczności oraz wykorzystywać możliwości rozwoju, tkwiące w kontaktach z Innymi.
