Polska nie wywiązała się z ciążącego na niej obowiązku wdrożenia unijnego prawa. Prawnicy radzą, by pracodawcy nie czekali z przygotowaniem własnych procedur zgłaszania przypadków naruszenia prawa do czasu uchwalenia polskiej ustawy o sygnalistach. Mogą wzorować się na dyrektywie unijnej, a potem tylko dostosować opracowaną procedurę do ostatecznego kształtu polskiego prawa. 

Zgodnie z prawem Unii Europejskiej i orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (wyrok w sprawie Van Duyn z 4 grudnia 1974 r., sygn. 41/74), obywatel ma prawo powoływać się bezpośrednio na niewdrożoną w terminie dyrektywę, jeżeli tylko dane normy dyrektywy są doprecyzowane, jasne, bezwarunkowe i nie odwołują się do dodatkowych środków, krajowych czy wspólnotowych.

Oznacza to, że od 18 grudnia każdy pracownik sektora publicznego ma prawo oczekiwać od swojego pracodawcy przestrzegania regulacji określonych w dyrektywie, w tym np. umożliwienia dokonywania mu zgłoszeń nieprawidłowości za pomocą kanałów wewnętrznych, zaś taki podmiot publiczny będzie zobowiązany do badania zgłoszeń i przestrzegania zapisanej w dyrektywie ochrony dla sygnalistów.

Brak krajowych przepisów rodzi jednak ogromne ryzyko dla podmiotów, które teraz muszą bezpośrednio stosować dyrektywę. Gdyby się okazało, że szkoła/przedszkole zignoruje zgłoszenie sygnalisty, np. nie stworzono wymaganego dyrektywą systemu ich zgłaszania, wówczas musi się liczyć z tym, że taki pracownik np. zakwestionuje przedwczesne rozwiązanie umowy o pracę.

Znacznie poważniejsze konsekwencje może mieć sytuacja, gdy dane sygnalisty wskutek braku odpowiedniego systemu wyciekną do osób postronnych, co wywoła negatywne skutki dla sygnalisty. Wówczas może się on domagać od szkoły/przedszkola odpowiedniej rekompensaty.

Za każdym razem wymagałoby to jednak działania ze strony pracowników, którzy np. w odwołaniu do sądu pracy od wypowiedzenia ich umowy mogliby powołać się na dodatkową ochronę.

Nie ulega wątpliwości, że brak transpozycji dyrektywy o sygnalistach do polskich przepisów nie pozbawia takich osób ochrony przewidzianej w unijnej regulacji. Dla podmiotów publicznych i części przedsiębiorców powiązanych z państwem naruszenie uprawnień sygnalisty może oznaczać poważne konsekwencje prawne. Przykładowo, jeśli brak odpowiedniego zabezpieczenia zgłoszenia sygnalisty i jego danych spowoduje wyciek tej informacji i mobbowanie takiej osoby czy zwolnienie jej z pracy, może zostać to uznane przez sąd za naruszenie obowiązku przeciwdziałania środkom odwetowym w stosunku do sygnalisty. Może to pociągnąć za sobą roszczenia nie tylko z zakresu prawa pracy, ale także ochrony dóbr osobistych.

Aby uniknąć tych ryzyk, podmioty, do których dyrektywa o sygnalistach ma bezpośrednie zastosowanie, powinny jak najszybciej wdrożyć system zgłaszania nieprawidłowości i przestrzegać określonych w unijnych przepisach obowiązków, np. odpowiadać na zgłoszenia sygnalisty w odpowiednim terminie, utworzyć rejestr takich zgłoszeń i przeszkolić personel w tym zakresie.

 Artykuł 8 (dyrektywa)

Obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń

1. Państwa członkowskie zapewniają, by podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym ustanowiły kanały i procedury na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych, po konsultacji i w porozumieniu z partnerami społecznymi, jeżeli tak przewiduje prawo krajowe
2. Ust. 1 stosuje się do wszystkich podmiotów prawnych w sektorze publicznym, w tym do podmiotów będących własnością lub znajdujących się pod kontrolą takich podmiotów.

Państwa członkowskie mogą zwolnić z obowiązku, o którym mowa w ust. 1, gminy liczące mniej niż 10 000 mieszkańców lub zatrudniające mniej niż 50 pracowników lub inne podmioty, o których mowa w akapicie pierwszym niniejszego ustępu zatrudniające mniej niż 50 pracowników.

Z treści art. 8 ust. 1 i 9 dyrektywy wynika, że brak polskiej ustawy o ochronie sygnalistów to (od 18 grudnia 2021 r.)  obowiązek posiadania przez każdą szkołę/każde przedszkole wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa, bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników – po uchwaleniu przez parlament przedmiotowej ustawy (zgodnie z projektem ustawy), pracodawca działający w sektorze publicznym zatrudniający poniżej 50 pracowników będzie mógł taką procedurę posiadać, ustanowioną w drodze regulaminu. Natomiast szkoła (przedszkole) zatrudniająca co najmniej 50 pracowników będzie zobowiązana taki regulamin wdrożyć.

Opracowanie EDU. HALINA