Przemoc w szkole nie zawsze przyjmuje widoczne formy. Często zdarza się, że zarówno ofiara, jak i sprawca starannie ukrywa swoją sytuację – z różnych przyczyn. Ofiara boi  się zemsty sprawców, odczuwa brak wiary w pomoc i zmianę sytuacji, obawia się,  że nikt nie uwierzy, ma poczucie winy, często wstydu.

Jak rozpoznać ucznia, który stał się ofiarą przemocy jest? Jest on:

• przezywany, wyśmiewany, ośmieszany, straszony, poniżany, obwiniany,
• zmuszany do posłuszeństwa, podporządkowany,
• nie akceptowany przez innych, co powoduje niskie poczucie własnej wartości,
• myśli o sobie, że jest nieatrakcyjny i „do niczego”,  wycofuje się z kontaktów,
• wstydzi się, że został sprowadzony do roli ofiary, jest z tego powodu nieszczęśliwy,
• za wszelką cenę próbuje zdobyć akceptację agresorów,
• ma nieoczekiwane zmiany nastrojów – pojawia się irytacja, wybuchy lub wycofanie,
• nie lubi szkoły, jeśli tylko może unika chodzenia na zajęcia,
• spóźnia się do szkoły, trzyma się blisko nauczycieli,
• traci zainteresowanie nauką, ma kłopoty z pamięcią,
• skarży się na bóle głowy, brzucha, nie ma apetytu,
• ma problem z zabraniem głosu na forum klasy, jest niepewny siebie,
• ma zadrapania, siniaki, zniszczone osobiste rzeczy.

Często to nie szkoła, a rodzic może rozpoznać, iż jego dziecko stało się ofiarą przemocy. Mogą na to wskazywać m.in.

• pojawiające się sińce, zniszczone lub brudne ubranie, zniszczone przybory szkolne (np. plecak, piórnik, zeszyty), zapytane nie potrafią wyjaśnić co się stało lub formułują nierzeczywiste przyczyny,
• wyglądają na nieszczęśliwe, gorzej śpią;
• pogarszają się w nauce,
• wycofują się z kontaktów z rówieśnikami,
• stają się „zamknięte” w sobie – niechętnie podejmują rozmowy  szkole, kolegach,
• stają się apatyczne lub agresywne, zmieniają się im nastroje,
• mogą nie mieć żadnego bliskiego przyjaciela;
• unikają szkoły np. rano skarżą się na bóle głowy, brzucha, tracą apetyt,
• artykułują wprost komunikaty typu: „nie lubię tej szkoły”, „nienawidzę swojej klasy”, „nie chcę tam chodzić”, itp.,
• spóźniają się do szkoły,
• wracają ze szkoły powoli, często dłuższą drogą,
• kradną z domu pieniądze lub cenne przedmioty.

Stąd niezwykle ważny jest stały kontakt rodziców z nauczycielami, przepływ informacji, który pozwala szybko i skuteczne podjąć działania naprawcze.

W przypadku ucznia, który jest agresorem również trudno czasami określić, iż to on jest sprawcą przemocy, zwłaszcza sytuacji przemocy emocjonalnej, mobbingu czy braku dobrych relacji w klasie oraz skutecznego nadzoru wychowawczego. Uczeń taki obraca swoje zachowanie w żart, uzasadnia prowokacyjnym zachowaniem ofiary i świetnie się maskuje. Nierzadko jest to tzw. dobry uczeń, z talentami przywódczymi, organizacyjnymi i potrafiący przypodobać się nauczycielom oraz zaskarbiać ich zaufanie –  jemu dużo się wybacza.

Poniższe zachowania sprawcy nie zawsze występują wszystkie łącznie –  już część z nich powinna zwrócić uwagę dorosłych:

• ma pozytywny obraz siebie,
• dokucza innym, stroi sobie żarty – swoją agresję kieruje do słabszych, bezbronnych,
• ma potrzebę dominacji, chce sobie ich podporządkować –  używa wobec nich groźby,
• ma niski poziom tolerancji frustracji, dlatego łatwo popada w gniew, jest impulsywny,
• nie umie poradzić sobie z trudnościami w inny sposób niż agresywnie,
• trudno jest mu zastosować się do obowiązujących zasad,
• potrafi być agresywny wobec dorosłych, skraca dystans,
• jest zadowolony ze swoich zachowań, nie ma poczucia winy, wstydu,
• łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem,
• na wszystko ma odpowiedź,  doskonale potrafi udawać,
• zdarza się, że prezentuje zachowania naruszające prawo.

Jak pisaliśmy w poprzednich tekstach, praca nad redukcją zachowań agresywnych  i przemocowych  to działania długotrwałe i wymagające żelaznej konsekwencji po stronie wszystkich, zarówno rodziców, jak i nauczycieli. Ale bez ich podejmowania nie ma mowy o prawidłowym wychowaniu młodych ludzi w szkole.  

W działaniach profilaktycznych szkoła może wykorzystać liczne „gotowe” programy, dostępne na stronie www.programyrekomendowane.pl, przygotowane przez specjalistów, typu: „Spójrz inaczej” czy „Trzeci elementarz czyli program siedmiu kroków”.