Indywidualizacja nauczania to wymóg metodyczny, oparty na przepisach prawa oświatowego – od rozporządzeń w sprawie wymagań wobec szkół, poprzez ocenianie do aktów prawnych o pomocy psychologiczno-pedagogicznej i kształceniu uczniów niepełnosprawnych. Indywidualizacja opiera się na rozpoznaniu (potrzeb, możliwości, zainteresowań, sytuacji społecznej) oraz zaspokojeniu rozpoznanych obszarów czyli udzieleniu wsparcia, pomocy w niezbędnym zakresie, tak aby uczeń osiągnął sukces edukacyjny na miarę swoich możliwości. Indywidualizować można proces nauczania wszystkich uczniów – zarówno zdolnych, jak i słabych, uczniów z dysfunkcjami i niepełnosprawnościami, mających trudności w nauce i sprawiającymi trudności wychowawcze, uczniów na wszystkich etapach nauczania i we wszystkich typach szkół. Przy tym wszystkim podstawą w procesie edukacyjnym (także podczas indywidualizowania pracy z uczniem) jest równoległe łączenie z sobą dwóch jego ogniw, to jest nauczania i wychowania. Dzięki indywidualizowaniu procesu kształcenia następuje wzrost tempa pracy uczniów oraz wyższe wyniki w zakresie nadobowiązkowej aktywności uczniów. Ponadto indywidualizowane kształcenie z uwzględnieniem grupowej i jednostkowej pracy uczniów pozwoli nauczycielowi lepiej poznać swoich wychowanków, jak również na uczenie się poprzez samodzielne rozwiązywanie problemów, przygotowanie do uczenia się przez badanie, które w maksymalnym stopniu angażuje ich samodzielność. Włodzimierz Szewczuk podzielił poziomy kształcenia zindywidualizowanego na 4 stadia.
- pierwszy poziom nauczania zindywidualizowanego obejmuje budowanie odrębnej edukacji dla każdego ucznia.
- drugi to konstruowanie programów poszczególnych przedmiotów tak, by uwzględniały rozpoznanie konkretnych uczniów.
- trzeci poziom indywidualizacji obejmuje taki dobór treści, metod, form pracy, które sprawdzają się w dużej grupie uczniów i aktywizują każdego ucznia z osobna. Zaleca się tutaj stosowanie twórczych metod pracy opartych na dialogu.
- ostatnim poziomem indywidualizacji jest bezpośrednia praca nauczyciela z uczniem.
Poziom ten jest ściśle związany z poziomem trzecim, często praca w grupie to świetny poligon działań, w którym każdy uczeń wnosi określoną wiedzę, emocje, pomysły. W związku z tym nauczanie zindywidualizowane wymaga precyzyjnej, przemyślanej pracy nauczyciela, dostosowania i różnicowania zadań do możliwości uczniów zgodnie z wcześniejszym rozpoznaniem. Widzimy zatem, że w kształceniu zindywidualizowanym wzmacnia się rola nauczyciela, staje się on w nim przewodnikiem i animatorem.
Aby stworzyć odpowiedni klimat dla kształcenia, należy poświęcić kilka chwil uwagi każdemu uczniowi i przygotować zadania odpowiednie dla jego potrzeb i możliwości. Zamiast adresować dane polecenia dla uczniów „zdolnych” czy „słabych”, należy określać je zadaniami „dla chętnych” lub „dla interesujących się daną dziedziną wiedzy”, a pomocnicze pytania „dla tych, którzy pragną otrzymać pomoc od nauczyciela”. Zaletą takiego podejścia jest praca z uczniami bez kategoryzowania ich do określonego poziomu, co sprzyja rozbudzeniu w nich zainteresowań i zachęcaniu do samorzutnej pracy nad ich rozwijaniem w toku kształcenia.
Przykładowe sposoby pracy, które ułatwiają indywidualizację na lekcjach to:
Dyktando w parach – uczniowie mają różne luki i muszą wspólnie odtworzy tekst; dyktując go sobie nawzajem. Każdy z takiej pary, niezależnie od poziomu kompetencji językowej jest równie ważny, bo posiada potrzebne drugiej osobie informacje.
Podpisy do zdjęć/tytuły do tekstów/zakończenia tekstów itp. Część uczniów samodzielnie tworzy podpisy, tytuły, zakończenia itd., a część wybiera spośród podanych, układa z rozsypanek itp.
Plakaty/zdjęcia przedstawiające ciekawe miejsca, przedmioty, osoby, sytuacje itp. – część pisze ogłoszenia reklamowe, dialogi, opowiadania, listy itp. zainspirowane plakatem/zdjęciem/ obrazem; część wymyśla podpisy do nich, tworzy listy słów, np. przymiotników, rzeczowników, czasowników (również przy użyciu słownika) lub dobiera podpisy, dialogi, słowa itp. spośród podanych.
Teksty z lukami – uczniowie podzieleni na grupy zgodnie z poziomem umiejętności językowych uzupełniają te same teksty, które w każdej z grup wyglądają jednak inaczej. W jednej grupie uczniów brakuje pojedynczych, najprostszych słów lub uczniowie muszą wybrać właściwe słowo z podanych, w kolejnych grupach braki są częstsze i większe, a w jednej z grupie najmocniejszej teksty są prawie „czyste”. Tekst jest dyktowany lub odtwarzany dwu- trzykrotnie, po czym następują konsultacje między grupami. Zatem uczniowie wszyscy czują się bardzo ważni i potrzebni, dysponując poszukiwanymi informacjami.
To tylko kilka pomysłów na indywidualizację na lekcji. Po inspiracje warto sięgnąć do licznej literatury, zajrzeć na różne strony internetowe i do dzieła Kreatywny Nauczycielu!
