Szkolny zestaw programów nauczania oraz program wychowawczo-profilaktyczny szkoły tworzą spójną całość i muszą uwzględniać wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniami zarówno całej szkoły, jak i każdego nauczyciela. Oprócz realizacji zadań wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele mają obowiązek podejmowania działań opiekuńczych odpowiednio do istniejących potrzeb. Program uchwala rada rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną. Powinien być poprzedzony rzetelną diagnozą środowiska uczniowskiego i określeniem jego potrzeb. Wykorzystuje się w tym celu różne narzędzia diagnostyczne. Szczególnie ważna wydaje się aktualnie umiejętność obserwacji uczniów, aby jak najsprawniej zauważyć i zdiagnozować pojawiające się uczniowskie problemy, niepokojące objawy zachowania, które mogą świadczyć o przeżywanych kłopotach i trudnościach emocjonalnych.

Przed modyfikacją wspomnianego programu i przeprowadzeniem własnych diagnoz warto zapoznać się z wynikami różnych badań prowadzonych przez specjalistów zewnętrznych.

Z dostępnych raportów wynika, iż już po miesiącu nauki zdalnej uczniowie bardzo źle znosili izolację oraz ograniczenie kontaktów twarzą w twarz z rówieśnikami, mieli wyraźnie obniżony poziom dobrostanu fizycznego i psychicznego, przejawiali trudności w koncentracji na tym, co mówi nauczyciel oraz ze zrozumieniem przekazywanej wiedzy. Nauczyciele zauważali, że uczniowie w warunkach e-edukacji mają za mało ruchu, są osamotnieni, tęsknią za rówieśnikami oraz rutyną szkolnej codzienności. Raport Polskiego Towarzystwa Edukacji Medialnej, Fundacji „Dbam o Mój Zasięg” i Fundacji Orange wykazał, że: gorzej psychicznie czuje się prawie połowa uczniów, choć niemal co piąty ankietowany uczeń (17,2%) przyznał, że w porównaniu z czasem sprzed pandemii psychicznie i fizycznie czuje się trochę lub dużo lepiej. Z kolei raport „Edukacja zdalna w czasach COVID-19”, który powstał na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie badania 2961 nauczycieli i dyrektorów szkół oraz 1217 uczniów dowodzi, że wśród uczniów widoczne są wyraźne symptomy nadużywania mediów cyfrowych: przemęczenie, przeładowanie informacjami, niechęć do korzystania z komputera i internetu oraz rozdrażnienie. Prawie jedna trzecia uczniów biorących udział w badaniu często lub cały czas odczuwała smutek (28,9%), samotność (27,4%) oraz przygnębienie (28,4%). Badacze podjęli próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie: ,,Co się stało z relacjami uczniów, rodziców i nauczycieli w czasie pandemii?” I tak ponad połowa uczniów uważa, że ich relacje rówieśnicze w klasie przed pandemią były lepsze, co piąty uczeń ma poczucie że relacje z wychowawcą/wychowawczynią były lepsze przed pandemią, zaś nauczyciele często wskazują w pytaniach otwartych, że tęsknią za bezpośrednimi relacjami offline z uczniami i że edukacja zdalna negatywnie przekłada się na relacje osobiste/domowe. Przywołać tu można także raport ,,Edukacja zdalna w czasie pandemii” Anny Buchner i Marii Wierzbickiej.

Jeszcze inny przykład to ,,Raport z badań nad samopoczuciem uczniów w e-szkole” zrealizowanych przez zespół badawczy Katedry Pedeutologii i Edukacji Zdrowotnej UMCS pod kierunkiem dr hab. Izabelli M. Łukasik, prof. uczelni. W raporcie napisano, że dzieciom i młodzieży ,, najbardziej zmieniła się rzeczywistość – nagle stanęli twarzą w twarz z nowym modelem funkcjonowania w roli ucznia; z dnia na dzień ograniczone zostały im kontakty z grupą rówieśniczą, a ponadto musieli się zmierzyć z uogólnionym społecznie strachem o zdrowie i bezpieczeństwo własne i najbliższych. Na tę kwestię zwrócili uwagę eksperci UNESCO, którzy w wydanym raporcie „Thinking about Pedagogy in an Unfolding Pandemic” (Doucet i in., 2020, s.8-9) podkreślili, że najważniejsze, aby w pierwszej kolejności skupić się na potrzebach psychologicznych uczniów, wychowanków, następnie dopiero – na dydaktyce czy realizowaniu postawy programowej. W raporcie ujęto to lapidarnie „Maslow before Bloom”.

Dokonany przegląd raportów, wybranych spośród wielu, wskazuje, że warto w programach wychowawczo-profilaktycznych uwzględnić zagadnienia dotyczące zaburzeń lękowych, nastroju i depresji, przeciwdziałające przewlekłemu stresowi, osamotnieniu, nerwowości, drażliwości, psychicznej niestabilności. Mieć na uwadze, że u uczniów mogą się pojawić zakłócenia w funkcjonowaniu poznawczym, problemy z zapamiętywaniem, koncentracją uwagi, brakiem motywacji, unikaniem aktywności, nieuzasadnioną absencją, nadmiernym krytycyzmem, impulsywnością, niechęcią do integracji i powrotu do relacji rówieśniczych, niechęcią do jakiegokolwiek działania, ale też uzależnienia.

Zmodyfikowany program wychowawczo-profilaktyczny – po przeprowadzeniu wnikliwej diagnozy – powinien proponować działania integracyjne w oparciu o pozytywne wartości, usprawniające integrację i klimat społeczny klas, zwiększające kompetencje w zakresie edukacji emocjonalnej, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, relacji rówieśniczych, tematykę związaną z organizacja i higieną nauki i czasu wolnego. Powinno się w nim znaleźć miejsce dla edukacji zdrowotnej, rozbudzania zainteresowań i rozwijania kompetencji całożyciowych.