Sen należy do podstawowych potrzeb biologicznych ludzkiego organizmu i nie możemy z niego w żaden sposób zrezygnować! Jest nam potrzebny tak jak oddychanie, odżywianie się, czy kontakty społeczne. Sen jest, przede wszystkim, regeneracją – nie tylko umysłu, ale całego ciała. To najbardziej skuteczny sposób na odpoczynek i oczyszczenie mózgu z nadmiaru wrażeń, przeżyć, ale też różnorakich substancji. Sen jest okresem, kiedy nasz mózg przeprowadza proces samooczyszczania z toksyn oraz substancji zbędnych a obecnych w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Zarówno okresowy brak snu, jak i stałe niedosypianie osłabia układ odpornościowy całego organizmu, utrudnia zapamiętywanie i naukę, przyczynia się do rozwoju depresji, zaburzeń nastroju, a także w dłuższej perspektywie do rozwoju otyłości, cukrzycy czy raka. Brak dostatecznej ilości snu powoduje kłopoty społeczne, chociażby spóźnienia, a także pogarsza koncentrację i zdolność do efektywnej nauki. U niektórych dzieci może to wyglądać jak objawy ADHD. Nie jesteśmy jednakowi, jeśli chodzi o sen. Niektórzy mają predyspozycje do zaburzeń snu i są bardziej wrażliwi na nieregularny tryb życia.
Szczególne potrzeby w zakresie snu mają nastolatki. W okresie dojrzewania mózg podlega intensywnym zmianom, neuroprzebudowie, co powoduje wzrost zapotrzebowania na energię. Ta zaś musi się „wyprodukować” lub lepiej „zregenerować” właśnie podczas snu.
Nic zatem dziwnego, że w nastoletnim okresie nasi uczniowie bardzo potrzebują snu czyli – jak twierdza naukowcy – przynajmniej 1-2 cykle więcej niż osoby dorosłe. Cykl snu obejmuje zarówno fazę NREM (to sen głęboki), jak REM (krótki przedział czasu z marzeniami sennymi) i trwa od 80 do 100 minut; średnio przyjmuje się ok. 90 minut. Osoby dorosłe dla dobrego samopoczucia powinny spać 5-6 cykli w ciągu nocy. I to najlepiej, jeśli sami naturalnie budzimy się po fazie REM, a nie wyrywa nas ze snu budzik. Nastolatek potrzebuje jeszcze kolejnych cykli snu. Zatem w przeliczeniu na godziny młody człowiek, aby funkcjonować dobrze i prawidłowo się rozwijać, musi spać około 8-9 godzin dziennie. Ponadto okazuje się, że dużą rolę odgrywa sen poranny. Naukowcy twierdzą a praktycy w szkole potwierdzają, że uczniowie starszych klas szkoły podstawowej i licealiści na pierwszej godzinie lekcyjnej nie są w stanie przyswajać wiedzy, skupić się na zadaniach, tworzyć. Oni po prostu zasypiają na siedząco. W USA w latach 90. przeprowadzono duży eksperyment społeczny i przesunięto godziny rozpoczęcia lekcji w dwóch stanach na 8.30 lub 8.40. Uczniowie nie zmienili pory zasypiania, ale dzięki temu mogli wstawać nawet godzinę później. W ten sposób dostosowali się do swojego bardziej naturalnego trybu życia, co przełożyło się na dużo lepsze efekty w nauce. Zmiana ta była jednak dużym wyzwaniem logistycznym.
Co ciekawe, naukowcy udowodnili, że nastolatkom nie wystarcza tylko długi sen nocny. W okresie dojrzewania szczególnie potrzebna jest popołudniowa drzemka, na którą często nie mogą sobie z nadmiaru obowiązków pozwolić. Taka krótka – kilkunastominutowa drzemka to potrzeba organizmu. Warto o nią zadbać, bo sen naprawdę pomaga młodemu człowiekowi lepiej przejść trudny okres dojrzewania.
Oczywiście, aby jakość snu naszego nastolatka była właściwa warto spełnić kilka podstawowych warunków: wywietrzona, zaciemniona przestrzeń pokoju, bez poprzedzających sen emocjonujących filmów czy wydarzeń, a przede wszystkim bez ekranu – komputera czy smartfonu – ich niebieskie światło zaburza wytwarzanie melatoniny – hormonu snu.
Zatem jeśli tylko możemy stworzyć swoim dzieciom lub uczniom warunki do późniejszego wstawania, popołudniowego krótkiego snu oraz zapewnić nieprzerwany 8-9 godzinny wypoczynek nocny, będzie to z korzyścią dla wszystkich. Dla wyspanego, pełnego energii nastolatka, spokojniejszego rodzica i zadowolonego z wyników nauczania nauczyciela. Oczywiście to skrócona recepta, wcale nie łatwa do realizacji – obecnie w wielu szkołach nauka rozpoczyna się wbrew biologicznym potrzebom o godzinie siódmej lub najpóźniej ósmej, a nadmiar domowych zadań, nie pozwala skorzystać drzemki czy wcześniejszej pory zasypiania. Niemniej jednak warto poszerzyć swoją wiedzę z zakresu roli snu w życiu i rozwoju nastolatka i podjąć różnorodne decyzje organizacyjne, wychowawcze czy dydaktyczne, do czego zachęcamy – rodziców i nauczycieli.
