Problematyczne zachowania naszych uczniów wymagają przede wszystkim ustalenia przyczyn. Dziś wiemy, że nieprawidłowe jest określenie „trudny” uczeń. Mówimy bowiem nie o trudnym dziecku lecz o „trudnym” zachowaniu, które może mieć rozliczne przyczyny. Cześć z nich tkwi po stronie czynników niezależnych od nauczyciela i szkoły, część ma źródło w klasie, atmosferze, relacjach z rówieśnikami, zachowaniu i reakcjach nauczyciela oraz w sposobie prowadzenia zajęć. Bez ustalenia przyczyny a często także celów, z jakich uczeń podejmuje owe „trudne” zachowania, nie jest możliwa ich redukcja czy minimalizowanie.
Na początek warto wprowadzić kilka istotnych działań, chociaż niespecjalnie nakierowanych na problemowe zachowania uczniów, ale ogólnie regulujących normy i zasady funkcjonowania w grupie. Służą temu m. in. ustalane wspólnie z uczniami regulaminy, zasady i kontrakty klasowe. Nie powinny być one „gotowcami” lecz wypracowanymi, krótkimi podpowiedziami konkretnych zachowań, które wynikają z dwóch wartości: albo służą wspólnemu dobru, albo przestrzegają przed złem. Takich zasad nie należy wprowadzać zbyt wiele – wystarczy 5-6, które stale przypominane i konsekwentnie przestrzegane, pozwolą pracować nad najbardziej „przeszkadzającymi” zachowaniami.
Natomiast nauczyciel ze swej strony musi swoją postawą, działaniami prowadzić do doświadczania przez wychowanków poczucia opieki i wsparcia – wówczas wszyscy uczniowie, szczególnie zaś owi „trudni” rzadziej demonstrują zachowania aspołeczne, problemowe.
Jak to robić? Oto garść pożytecznych uwag:
- Ustal i utrzymuj jasne oczekiwania dotyczące zachowania uczniów, by stwarzać bezpieczne środowisko. Młodzi ludzie potrzebują czytelnych granic, konsekwencji w ich egzekwowaniu – to przekaz o obowiązujących normach społecznych.
- Zaopiekuj się i dostarczaj wsparcia uczniom, zwłaszcza słabym, stosując aktywne słuchanie, empatię, szacunek, zachętę. Często pytaj o zdanie w różnych szkolnych sprawach. To ułatwi im zrozumienie problemów i zredukuje lęk.
- Komunikuj uczniom pozytywne i realistyczne oczekiwania dotyczące osiągnięć
w nauce, by ośmielić i zachęcić ich do osiągania sukcesu. Wypowiadaj zdania „Wiem, że potrafisz to osiągnąć”. Ucz optymistycznego myślenia i zachęcaj do wytrwałości. - Stwarzaj okazję do uczestnictwa i zaangażowania uczniów – oni pragną czuć się użyteczni i doświadczać, że to co robią jest wartościowe i potrzebne innym. Mogą być to działania na rzecz klasy, szkoły lub też innych potrzebujących. Zaangażowanie w wolontariat przynosi wiele korzystnych efektów wychowawczych.
- Buduj więź uczniów ze szkołą i klasą. Włączaj ich w każdą prospołeczną aktywność, w działania integrujące społeczność szkolną. Okazuj publicznie szacunek, doceniając starania i zaangażowanie.
- Wzmacniaj więź uczniów z rodziną poprzez ukazywanie rodzicom mocnych stron dziecka oraz poprawiając komunikację między nimi a dzieckiem. Możesz tu wykorzystać tzw. wywiadówkę partnerską, wspólne organizowane imprezy i wydarzenia.
Złożoność przyczyn „trudnych” zachowań, powoduje, że nie poddają się one łatwej i prostej oraz szybkiej modyfikacji przez nauczyciela. Często wypracowanie modelu właściwego zachowania, wyłączania nieskutecznych mechanizmów obronnych, które stosuje uczeń, wymaga wsparcia psychologa lub terapii. Niemniej jednak, te kilka powyższych zasad wdrażanych przez każdego nauczyciela, może być skutecznym działaniem, ułatwiającym uczniom kierowanie się ku prawidłowym zachowaniom.
