Profesor Marek Kaczmarzyk, biolog i neurodydaktyk, poprzez swoje książki – zwłaszcza Szkoła neuronów oraz artykuły naukowe – otwiera przed nauczycielami perspektywę zrozumienia młodego człowieka dzięki najnowszym osiągnięciom neuronauk. Jego teza, że zmiany zachowań i stylów uczenia się młodzieży mają silne biologiczne podstawy, nabiera szczególnego znaczenia w kontekście dojrzewania oraz napięć charakterystycznych dla okresu adolescencji.

Centralnym punktem tej perspektywy jest stwierdzenie, iż procesy biologiczne w mózgu nastolatka są skomplikowane i łatwo mogą reagować nadmiernie na presję społeczną czy edukacyjną – co niekoniecznie sprzyja rozwojowi, a czasami wręcz go hamuje. Jak t pisze w jednej ze swoich publikacji „Dzisiejsze wymagania stawiane uczniom (…) często stoją w sprzeczności z ich możliwościami na poziomie fizjologii mózgu, a społeczna presja (…) uniemożliwia optymalne wykorzystanie naturalnych możliwości” Z tej perspektywy konflikty pokoleń – zarówno w domu, jak i w szkole – stają się zrozumiałe, a nawet konieczne. Kaczmarzyk podkreśla, że w okresie dojrzewania mózg jest szczególnie plastyczny, reaguje silnie na sytuacje społeczne i napięcia, a młodzież pełni rolę twórczą w adaptacji gatunku – ich eksploracja nowych dróg i pozycji w świecie może być cennym zasobem, pod warunkiem że dorosły zapewni bezpieczne ramy. W słowach autora: młodzi „służą gatunkowi do wypracowania nowych rozwiązań, a osoby dorosłe są potrzebne nastolatkom, żeby przeżyły ten niebezpieczny okres”.

Jak tę wiedzę wykorzystać w praktyce nauczyciela?

Wiedza o biologicznych mechanizmach dojrzewania może pomóc nauczycielowi spojrzeć na zachowania uczniów jak na etap naturalnego rozwoju, zamiast jedynie jako opór czy brak dyscypliny. Wspierając młodzież w tych trudnych momentach, nauczyciel może działać jak „bezpieczne przejście” nazywane przez Kaczmarzyka – dbać o przestrzeń, w której młody człowiek może eksperymentować i się poznawać. W praktyce dydaktycznej oznacza to unikanie nadmiernej presji, a zamiast tego wprowadzanie zadań eksperymentalnych i samodzielnych odkryć. Nauczyciel, świadomy, że uczeń poszukuje nowych rozwiązań przez próbę i błąd, może zaproponować aktywności projektowe, gry symulacyjne, debaty – wspierające płynne funkcjonowanie układu nerwowego, a nie jego napięcie.
Kaczmarzyk wskazuje, że napięcie międzypokoleniowe może stać się siłą, jeśli dorośli umieją je rozpoznać jako naturalny etap rozwoju. Dla nauczyciela oznacza to: budować relację opartą na wysłuchaniu, empatii i akceptacji zmian. Takie podejście sprzyja budowaniu atmosfery bezpieczeństwa, co biologicznie wspiera rozwój i motywację.

Nauczyciel może adaptować podejście ewolucyjne, uznając, że uczniowie różnią się w tempie i stylu rozwoju – jedno rozwiązanie nie pasuje wszystkim. Personalizowane zadania, elastyczne tempo pracy, zaangażowanie w wyborze ścieżki edukacyjnej – to konkret, oparty na neuronaukach Kaczmarzyka, który buduje poczucie sprawstwa i wspiera neuroplastyczność.
Nauczyciel, znając fakt, że dojrzewający mózg intensywnie kształtuje struktury odpowiedzialne za planowanie, impulsywność czy społeczność, może lepiej reagować na zachowania typowe dla adolescencji – krótkie skupienie, potrzeba ruchu, emocjonalna intensywność. Warto wtedy planować lekcje z przerwami, zadania wymagające aktywności fizycznej, dzielenie materiału na mniejsze porcje.

Teoria neuronalnego pojmowania zmian zachowania i uczenia się według profesora Kaczmarzyka to dla nauczyciela nie tylko intelektualna ciekawostka – to fundament nowej jakości pracy pedagogicznej. Umożliwia ona podejście, w którym dorosły rozumie biologiczne uwarunkowania rozwijającego się mózgu ucznia, a nie próbuje je tłumić. W praktyce zaś oznacza to tworzenie bezpiecznych, kreatywnych przestrzeni, personalizację nauczania, empatię, a nade wszystko – partnerską relację opartą na szacunku dla procesu rozwoju młodego człowieka. To jest wartość, którą szkoła może rozwijać w oparciu o neuronaukę – szkoła świadoma, elastyczna i sprzyjająca neuroplastycznemu rozwojowi każdego ucznia.

Zapraszamy do sięgnięcia po teksty profesora oraz analizę teorii, które mogą zmieniać szkołę na lepsze.