Czy to kolejna rewolucja w oświacie?

„Edukacja dla wszystkich” – część I

   Przybliżamy Państwu dokument pod nazwą „Edukacja dla wszystkich”, który jest efektem prac powołanego przez Ministra Edukacji Narodowej Zespołu ds. opracowania modelu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz pracowników MEN.
Wielostronicowy dokument, w początku grudnia został przedstawiony do społecznych konsultacji i obecnie trwają prace nad jego uszczegółowieniem i przygotowawczym etapem wdrożeniowym.

   Celem projektu pn. „Wspieranie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce” jest wsparcie MEN w przygotowaniu zmian prawnych oraz działań, które umożliwią rzeczywiste wdrożenie w codziennej praktyce przedszkoli i szkół założeń edukacji włączającej, rozumianej jako edukacja o wysokiej jakości dla wszystkich osób uczących się. Projekt dotyczy zmian w edukacji przedszkolnej, szkolnej, działaniach poradni psychologiczno-pedagogicznych, instytucji z zakresu opieki socjalnej oraz kształcenia i wsparcia zawodowego. Edukacja włączająca rozumiana jest bardzo szeroko – jako uwzględnianie wszelkich różnic w możliwościach i potrzebach dzieci i młodzieży oraz wykorzystaniu ich indywidualnych potencjałów, nie tylko uczniów z niepełnosprawnościami.

   Założenia modelu Edukacji dla wszystkich nie są zupełną nowością na gruncie polskiego prawa. Każda osoba ucząca się w Polsce, w tym każde dziecko, ma prawo do edukacji zgodnej z indywidualnymi predyspozycjami i możliwościami, realizowanej wspólnie z rówieśnikami, jak najbliżej miejsca zamieszkania. Przepisy gwarantują prawo do włączenia społecznego oraz swobodnego wyrażania poglądów w sprawach dotyczących własnej edukacji i traktowania ich z należytą uwagą, stosownie do wieku oraz poziomu dojrzałości. Prawa te zostały określone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o Prawach Dziecka, Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych oraz ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że „każdy ma prawo do nauki, a władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia”. W preambule ustawy z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe wskazano, że „szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności”.

Jednak przygotowywane zmiany mają przenieść te prawa na grunt praktyczny, na każdy etap rozwoju dziecka, na pełne wsparcie w kolejnych okresach życia i wiążą się – szczególnie dla instytucji edukacyjnych – z ogromnymi zmianami. Proces wdrażania tego projektu przewidziany jest na okres kilku lat.

Powstaną nowe specjalistyczne instytucje – w wyniku przekształceń poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz placówek i szkół specjalnych – Specjalistyczne Centra Wspierania Edukacji Włączającej oraz Centra Pomocy Dziecku i Rodzinie.

Szkoły będą przygotowywać wraz z jednostkami samorządu terytorialnego plany pracy w danym roku szkolnym oraz strategie rozwoju w perspektywie do pięciu lat w celu wzmocnieniu efektywności zarządzania jakością edukacji włączającej.

Zostaną określone ogólnopolskie standardy zatrudniania specjalistów oraz powstaną nowe funkcje i stanowiska w każdej szkole – Koordynator Edukacji Włączającej oraz Asystent Ucznia.

Zespoły nauczycielskie wraz ze specjalistami zwane Zespołem Wielospecjalistycznym będą zobligowane do opracowania oceny funkcjonalnej rozumianej jako wieloaspektowy proces rozpoznawania zasobów i trudności ucznia oraz oddziałujących na niego czynników środowiskowych, a także adekwatny i podlegający stałej ewaluacji program wsparcia.

Dla ucznia, u którego w wyniku oceny funkcjonalnej określono potrzebę wprowadzenia racjonalnych dostosowań i modyfikacji, opracowuje się indywidualny plan edukacyjny, którego elementem może być  jeśli zachodziłaby taka potrzeba  spersonalizowany program nauczania.

Dotychczasowe rodzaje i formy oddziaływań wspierających i dostosowań procesu kształcenia oferowanych w systemie oświaty, uzupełnione o nowe formy, określane są jako instrumenty wsparcia edukacyjno-specjalistycznego.

Ważnym założeniem jest wzrost roli osoby uczącej się, które stosownie do wieku i możliwości, biorą udział w procesie oceny swoich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, planowaniu, monitorowaniu i ocenie efektywności działań wspierających oraz własnych osiągnięć. Ponadto rodzice mają zapewnione pełne uczestnictwo w procesie oceny potrzeb rozwojowych i edukacyjnych swoich dzieci oraz planowaniu, monitorowaniu i ocenie efektywności działań wspierających.

W kolejnych tekstach będziemy przybliżać Państwu założenia i bliższe szczegóły tego projektu.

„Edukacja dla wszystkich” – część II

Najważniejszą częścią dokumentu znanego pod nazwą „Edukacja dla wszystkich”, który aktualnie podlegać będzie kolejnym konsultacjom, jest opis ośmiu założeń, które mają stanowić podstawę zmian w organizacji oraz zapisach prawnych w zakresie edukacji włączającej.

  1. Prawo i polityka wspierają podstawowe prawa określone w konwencjach ONZ w celu zapewnienia wszystkim osobom uczącym się równego dostępu do edukacji w szkole.
  2. Każda szkoła wspiera wszystkie osoby uczące się w pomyślnym przejściu w dorosłe życie.
  3. Finansowanie i zasoby są wykorzystywane w rozwijaniu zdolności szkół do wspierania wszystkich uczniów w osiąganiu sukcesów.
  4. Wysoką jakość nauczania zapewnia wysoka jakość kształcenia przyszłych nauczycieli i ciągły rozwój zawodowy nauczycieli.
  5. Ramy oceniania powinny umożliwiać zarówno uzyskanie kształtującej informacji zwrotnej dla osoby uczącej się, jak też zmierzenie efektów uczenia się (dotyczy oceniania jako pomiaru dydaktycznego) oraz zidentyfikowanie wszelkich przeszkód w nauce (dotyczy oceny funkcjonalnej).
  6. Prawo i polityka służą rozwijaniu spersonalizowanego uczenia się i wsparcia dla wszystkich osób uczących się.
  7. Szkoły specjalne mogą funkcjonować jako centra wspierania edukacji włączającej.
  8. Istnieją ramy zapewniania jakości ze standardami i wskaźnikami, które umożliwiają dokonywanie przeglądów i ewaluacji oraz zapewniają ciągłe doskonalenie i rozwój systemu („system uczący się”).

W przygotowanym projekcie zaproponowano model realizacji tych ośmiu założeń, które umożliwią przełożenie ich na praktyczne działania w każdej placówce edukacyjnej oraz w placówkach wspierających edukację. Analogicznie do ośmiu założeń sformułowano osiem celów systemowych, które ukierunkowują zmiany w zakresie struktur systemu oraz powiązanych z tymi strukturami procesów:

  1. Żaden uczeń nie jest dyskryminowany z jakiegokolwiek powodu.
  2. Wszystkie szkoły zapewniają dostępność wszystkim uczniom i pełnią rolę katalizatora włączenia społecznego.
  3. Wszystkie szkoły dysponują zasobami i kompetencjami, aby umożliwić każdemu uczniowi odniesienie sukcesu.
  4. Nauczyciele są odpowiednio przygotowani do tego, aby zaspokoić różnorodne potrzeby wszystkich osób uczących się.
  5. Ramy oceny są podstawą planowania i oceny efektów uczenia się oraz służą identyfikacji potrzeb wszystkich uczniów.
  6. Uczniowie są w centrum procesu nauczania-uczenia się i otrzymują spersonalizowane wsparcie.
  7. Szkoły i placówki specjalne działają na rzecz wsparcia kadr i uczniów w szkołach ogólnodostępnych.
  8. Oczekiwania w zakresie rozwoju edukacji są jasne, a zebrane dane stanowią podstawę do podejmowania działań naprawczych/rozwojowych.

Cele te wzajemnie się warunkują, co oznacza, że tylko kompleksowe podejście do ich realizacji pozwoli na osiągnięcie zamierzeń, a brak realizacji jednego celu pociąga za sobą konsekwencje w postaci niepełnej realizacji pozostałych.

Powyższe cele to opis stanu, do którego każdy nauczyciel powinien bezwarunkowo dążyć – dysponujemy jako placówka i kadra odpowiednimi kwalifikacjami, umiejętnościami, zasobami, możliwościami i narzędziami do skutecznej oraz efektywnej realizacji idei równości i powszechnej dostępności dla każdego dziecka/ucznia – niezależnie od jego ograniczeń i dysfunkcji.

Zapewne jednak w tym momencie niejeden z Czytelników myśli o tym, czy to co dziś odczuwamy jako braki i niedostatki w realizacji tej szczytnej idei – np. w szkole nie ma dostatecznej liczby zajęć z logopedą czy psycholog jest dostępny przez jeden dzień w tygodniu lub nauczycielom brakuje kompetencji i narzędzi do rozpoznawania indywidualnych potrzeb i możliwości wychowanka – zostanie rozwiązane?
Czy piękny projekt rozwiąże na poziomie praktycznym wszelkie kłopoty, a każdy uczeń otrzyma niezbędne wsparcie? Chyba jeszcze nie czas na odpowiedź na tak postawione pytania…
W kolejnej części przedstawimy Państwu zakładane etapy wdrażania projektu „Edukacja dla wszystkich”.

„Edukacja dla wszystkich” – część III

Jak już pisaliśmy w części pierwszej „Edukacja dla wszystkich„ to projekt rozłożony do realizacji na wiele lat. Według projektodawcy koleje etapy obejmować będą:

Etap 1: do I połowy 2021
Opracowanie projektu założeń do projektu ustawy i jego przyjęcie przez Radę Ministrów – I kwartał 2021.
Kontynuacja działań rozwijających praktykę włączającą i przygotowujących system do wprowadzenia nowych rozwiązań prawnych (rozwijanie świadomości, kompetencje kadr, narzędzia, infrastruktura).
Realizacja projektów wypracowujących rozwiązania szczegółowe.

Etap 2: 2021
Opracowanie projektu ustawy i rozporządzeń wykonawczych II połowa 2021.
Kontynuacja działań etapu 1.

Etap 3: 2022 – 2025
Wejście w życie nowych regulacji legislacyjno-organizacyjnych – I kwartał 2022.
Realizacja działań wdrożeniowych, wspierających wprowadzania zmian – od I kwartału 2022 do 2025.
Monitorowanie i ewaluacja procesu wdrażania – IV kwartał 2025.

Etap 4: 2026 – 2030
Opracowanie zmian prawnych zaplanowanych do realizacji w kolejnym etapie prac legislacyjnych (m.in. nowa, połączona podstawa programowa) oraz wynikających z ewaluacji przeprowadzonej w etapie 3.
Kontynuacja działań wspierających rozwijanie praktyk włączających. Wytyczenie kierunków prac na przyszłość.

   Jak wynika z powyższych informacji każdy etap bazuje na osiągniętych rezultatach we wcześniejszych etapach. Rozpoczęcie kolejnego etapu nie oznacza zakończenia działań realizowanych na etapie wcześniejszym – rozpoczęte działania są kontynuowane, wzajemnie się uzupełniają i służą realizacji celu jakim jest zapewnianie edukacji o wysokiej jakości dla wszystkich osób uczących się w praktyce. Podejmowane są również nowe działania, które odpowiadają na aktualnie pojawiające się problemy.
   Zatem w realnej rzeczywistości szkolnej już w najbliższym roku szkolnym 2021/22 zostaną wprowadzone omawiane wcześniej zmiany. Posługując się skrótami można powiedzieć, że zaczną funkcjonować SCWEW, CPDR, KEW, OF, AU, ZW, IPE, SPN…
Nie rozszyfrowujemy na razie owych skrótów? Nie szkodzi… Za kilka/ kilkanaście miesięcy będziemy wszyscy – dyrektorzy, nauczyciele i specjaliści – sprawnie się nimi posługiwać.

Zapewne wraz z realizacją kolejnych faz projektu „Edukacja dla wszystkich”, będziemy Państwa zapraszać na spotkania, konferencje, szkolenia, które pozwolą ową „rewolucję” oswoić.